Cichym złodziejem energii elektrycznej w Polsce są przestarzałe lampy uliczne, mamy ich obecnie ponad trzy miliony. Samorządy w 2 300 gmin w Polsce powinny jak najszybciej zmodernizować infrastrukturę oświetleniową. Gdyby w oświetleniu ulicznym zastosowały technologię LED, zużycie prądu zmniejszyłoby się 70 proc., co pozwoliłoby na zredukowanie emisji CO2 do atmosfery o 1 557 500 ton. Dzięki temu zużycie węgla kamiennego byłoby mniejsze o 875 000 ton.
Ceny energii elektrycznej nieustannie rosną, dlatego warto przyjrzeć się nowoczesnym rozwiązaniom i inwestycjom w oświetlenie uliczne w technologii LED. Dobry przykład dają samorządy województwa podkarpackiego.
– W Gminie Orły przeprowadziliśmy z sukcesem inwestycję wymiany wyeksploatowanych opraw oświetlenia ulicznego na nowoczesne oprawy typu LED – mówi wójt Bogusław Słabicki – modernizacja dotyczyła 1100 sztuk opraw ulicznych oraz układów sterowania. Dzięki wymianie poprawiliśmy w dużym stopniu bezpieczeństwo na naszych ulicach i komfort użytkowników. Cały system oświetleniowy cechuje się niską awaryjnością. Po dwóch latach eksploatacji utrzymujemy oszczędności w zużyciu energii elektrycznej na poziomie 70 proc.
Burmistrz Łańcuta, Rafał Kumek, wymienił w swoim mieście dwa razy więcej lamp, tj. 2200, uzyskując 72 proc. oszczędności. Inwestycja ta została sfinansowana w formule ESCO (ang. Energy Service Company). Model takiego finansowania inwestycji zakłada zabezpieczenie i wydatkowanie wszystkich niezbędnych kosztów z poziomu wykonawcy wraz z udzieleniem dziesięcioletniej gwarancji. Wynagrodzeniem dla wykonawcy jest partycypacja w oszczędnościach wynikających ze zmniejszenia kosztów eksploatacyjnych oraz mniejszego zużycia energii elektrycznej w gminnej lub miejskiej sieci oświetleniowej w czasie trwania umowy. Jednostka samorządu terytorialnego nie wydaje własnych środków na inwestycję, tak jak w innych tradycyjnych modelach finansowych.
Taką formułę finansowania zastosowano już wcześniej m.in. w Ustrzykach Dolnych, gdzie wymieniono ponad 1500 lamp ulicznych. – Oświetlenie w technologii LED to najlepsza inwestycja dla samorządu gminy – mówi burmistrz Bartosz Romowicz – zachęcam wszystkie samorządy, aby realizowały zadania w tej formule, bo jest ona bardzo korzystna. Przede wszystkim gmina nie przeznacza własnych środków, aby ją wykonać. Dzięki tej wymianie, oświetlenie w gminie Ustrzyki Dolne jest nie tylko nowoczesne i funkcjonalne, ale przede wszystkim dobrej jakości. Gmina oszczędza na rachunkach za prąd nawet do 70 proc. Dlatego możemy spłacić inwestycję szybciej niż zakładaliśmy.
Inne samorządy jak Gać, Kańczuga, Wojaszówka, Niwiska i Prudnik, osiągnęły oszczędności w granicach 65-70 proc. Cały sukces polega też na wyborze sprawdzonego producenta, dobrej jakości lamp oraz solidnego wykonawcy. We wszystkich realizowanych projektach zwrot z inwestycji następuje w okresie gwarancyjnym. Inwestor (gmina) nie ponosi żadnego ryzyka finansowego – także związanego z ewentualną awaryjnością sprzętu.
Bardzo istotnym problemem, który udało się rozwiązać przy okazji, było wypracowanie przez samorządy porozumienia z zakładem energetycznym. Dystrybutorzy energii elektrycznej w naszym kraju, są właścicielami słupów i większości znajdujących się na nich lamp. Mimo że nie należą one do gmin, prawo nakłada na nie obowiązek płacenia na energię elektryczną zużywaną przez te lampy. Interes dystrybutora prądu elektrycznego nie idzie w parze z interesem tego, kto płaci za prąd. Gdyby w sytuacji wzrostu cen energii elektrycznej właściciel wymienił je na energooszczędne, nie byłoby problemu. Niestety na ogół tak się nie dzieje. Do tego dochodzi konflikt interesów, to znaczy opłat za dzierżawę słupów oraz ponoszenie innych wydatków technicznych. Brakuje jasnych i wystandaryzowanych zasad współpracy z zakładami energetycznymi. W tej chwili jedynie PGE wypracowało porozumienie o współpracy samorządami w województwie podkarpackim, umożliwiające im wprowadzenie oszczędności. Brak odpowiednich regulacji prawnych, m.in. zapisów w ustawie o prawie energetycznym, zapewniającym miastom i gminom możliwość rynkowego wyboru dostawców energii i usług w infrastrukturze należącej do przedsiębiorstw energetycznych, jest w skali kraju poważną barierą w modernizacji oświetlenia ulicznego.
Oświetlenie uliczne w Polsce pochłania ok. 2500 GWh. Dla porównania produkcja energii elektrycznej przez wszystkie polskie elektrownie opalane węglem brunatnym w kwietniu 2019 r. wyniosła 3190 GWh.
Wysokie zużycie energii elektrycznej przekłada się na emisję dwutlenku węgla. Przyjmuje się, że wyprodukowanie jednej megawatogodziny oznacza emisję aż 0,89 tony CO2, czyli 2 500 Gwh daje emisję 2 225 000 ton CO2 do atmosfery. Na to potrzeba 1 250 000 ton węgla kamiennego.
Przestarzałe konstrukcje opraw oświetleniowych charakteryzują się bardzo niskimi parametrami fotometrycznymi, które nie zapewniają bezpieczeństwa na drogach. Wśród nich przeważają lampy sodowe – ok. 60 proc., rtęciowe – 30 proc., a następnie w mniejszej ilości żarowe, neonowe i metalohalogenkowe. W wyniku wyeksploatowania, osiągają maksymalnie 40 proc. swojej początkowej wydajności.
Należy również pamiętać, o bardzo istotnym aspekcie ekologicznym, o wysokiej toksyczności związanej z produkcją oraz utylizacją źródeł światła, które zawierają szkodliwe pierwiastki, tj. rtęć. Przestarzały system oświetleniowy jest ponadto ogromnie energochłonny.
Rozwiązaniem problemu jest zainstalowanie oświetlenia LED-owego na ulicach polskich wsi i miast. Inwestycje w modernizację tego rodzaju oświetlenia charakteryzują się kilkuletnią stopą zwrotu i zmniejszeniem zużycia energii od 50 do 75 proc. Biorąc pod uwagę fakt, że 30–50 proc. kosztów energetycznych w gminach pochłania niezmodernizowane oświetlenie, zrealizowanie tych właśnie inwestycji, jest sprawą pierwszoplanową.
Przemawiają za tym zarówno pobudki ekonomiczne, jak i ekologiczne.
Franciszek Rozmus
