Kiedy powstała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego? Niech to nie będzie jedynie retoryczne pytanie, ponieważ w żadnym znanym mi opracowaniu, nie ma konkretnej daty utworzenia tego pozakonstytucyjnego ciała.
Historyk Andrzej Paczkowski o początkach WRON pisał, że „niknie w pomroce dziejów”. W notatce z dn. 12 grudnia 1981 r zachowany jest zapis, iż „pod przewodnictwem gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego z inicjatywy Rady Wojskowej MON zebrał się zespół oficerów LWP, zebrani postanowili ukonstytuować się w WRON.” Ta informacja nie jest w pełni wiarygodna, bowiem jeden z członków WRON, gen. Tadeusz Tuczapski wspominał, że decyzja o powołaniu zadecydowano w gronie czterech generałów, najbliższych współpracowników Jaruzelskiego: Czesława Kiszczaka, Floriana Siwickiego i Michała Janiszewskiego. Według biografa Jaruzelskiego, Lecha Kowalskiego, Kiszczak był autorem nazwy WRON, a o powołaniu zespołu Jaruzelski zadecydował 13 grudnia, kiedy stan wojenny już trwał. Członków powiadomiono telefonicznie, podobnie jak i pozostałych członków. Gen. Mirosław Hermaszewski twierdzi, że został „dopisany” do WRON, bez powiadomienia go, gdyż w tym czasie przebywał na studiach w Moskwie. Ale 13 grudnia otrzymał rozkaz przyjazdu do Warszawy, by po kilku dniach powrócić do Moskwy. Hermaszewski miał być „listkiem figowym”, zakrywającym zło WRON-y – „pierwszy Polak w kosmosie”, „następca Kopernika” , jak głosiła propaganda PRL. Jeśli nawet tak było, zawsze można było odmówić uczestnictwa, a tak Hermaszewski nie postąpił. Zgadzał się być tym listkiem figowym, marionetką w rękach Jaruzelskiego. Inna sprawa, co by dała jego rezygnacja?
O tym, że WRON był pozakonstytucyjnym ciałem, bezprawnie wprowadzonym, jest dzisiaj niekwestionowane. Sprawcą tego stanu rzeczy był Jaruzelski, który 9 stycznia 1982 r wydal decyzję o prawie wydawania aktów prawnych oraz dekretów w formie proklamacji, uchwał i decyzji WRON. Ogłaszane akty miały ukazywać się w Monitorze Polskim. To również było złamaniem Konstytucji PRL. Faktycznym sprawcą i inicjatorem działań WRON był Jaruzelski. Paczkowski pisał: „stwarzał (Jaruzelski) stan władzy niemal absolutnej. Była to pod pewnymi względami władza bardziej bardziej absolutna – w tym sensie, że bez porównania bardziej samodzielna niż Bieruta, gdyż cokolwiek by powiedzieć o polityce sowieckiej, Kreml Breżniewa był jednak czymś innym niż Stalina, a nawet wczesnego Chruszczowa. Wydaje się mało prawdopodobne, aby Bierut np. nie konsultował z Moskwą składu takiego ciała, jak WRON czy daty wprowadzenia stanu wojennego. Gen. Jaruzelski mógł sobie na to pozwolić, bez obawy o jakieś sankcje.” Zaprzecza to tezie, że wprowadzenie stanu wojennego „uratowało Polskę od losu Afganistanu”. Pozycja Jaruzelskiego w PRL była czymś zupełnie wyjątkowym na tle innych prominentnych osób. Był raczej w cieniu Gomułki, Gierka, Kani. Powoli budował swoją pozycję w LWP, osoby nie wchodzącej na piedestał władzy, rozprawiający się ze swoimi przeciwnikami cicho i bez rozgłosu. Jaruzelski był raczej strażnikiem pierwszych sekretarzy, niż realizatorem ich polityki. Mając dobre kontakty z Moskwą, zyskiwał o wiele więcej swobody niż pozostali. Jego osobiste kontakty z sowieckim aparatem bezpieczeństwa od czasów wojny, dawało Moskwie przekonanie, że to jest „ich człowiek”, któremu bezgranicznie ufano.
Stan wojenny, który opóźnił polskie dążenia do niepodległości, w rzeczywistości był aktem rozpaczy upadającego komunizmu. Po nim decydenci w Moskwie uznali, że tylko „miękkie lądowanie” zdoła uratować ich pozycje. Stąd pomysł na Gorbaczowa, a w PRL na „okrągły stół”.
Andrzej Manasterski
and then 