Pierwszą Kompanię Kadrową uważa się za zalążek późniejszego Wojska Polskiego. Był to pododdział piechoty utworzony przez Józefa Piłsudskiego 3 sierpnia 1914 roku w Krakowie. Symbolem końca zaborów stało się obalenie przez polskich żołnierzy rosyjskich słupów granicznych.
Józef Piłsudski od 1908 roku przygotowywał się do wojny światowej. Rozwijał ruch strzelecki, w którym szkolono przyszłe kadry dla polskich formacji wojskowych na wypadek wojny z Rosją. Plan działań strzelców został opracowany już w 1912 roku.
Spośród wszystkich zaborów, najbardziej liberalna polityka wobec Polaków, panowała w zaborze austriackim. Do krakowskich Oleandrów (dwa lata wcześniej odbywała się tu Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodów) przybywali, na wezwanie komendanta Piłsudskiego, polscy ochotnicy z różnych części Galicji, z innych zaborów, a także mieszkający dotąd na emigracji. Za zgodą władz austriackich od 2 sierpnia Piłsudski rozpoczął mobilizację i koncentrację wszystkich drużyn z Galicji.
6 sierpnia 1914 roku, o godzinie 2.42 nastąpił wymarsz Pierwszej Kompanii Kadrowej z Oleandrów w kierunku Miechowa. W skład kompanii wchodziły cztery plutony, a każdy z nich złożony był z czterech dziesięcioosobowych sekcji, ale dysponowali jedynie przestarzałą bronią. W Michałowicach, obalono rosyjskie słupy graniczne, co miało symboliczną wymowę. Informacja o Pierwszej Kompanii rozeszła się lotem błyskawicy także wśród mieszkających w zaborze rosyjskim Polaków. Spontanicznie usuwano z gmachów administracyjnych napisy w języku rosyjskim, ustanawiano komisariaty wojsk polskich. Do Pierwszej Kompanii dołączali kolejni chętni, ich liczba zwiększyła się do 1600 żołnierzy.
Oceniając strategię Marszałka Piłsudskiego, prof. Janusz Pajewski w książce „Odbudowa państwa polskiego” napisał: Plan Piłsudskiego był tyle samo prosty, ile nierealny. Chciał być, wedle własnych słów, swobodnym ptakiem, tzn. uniezależnić się zarówno od polskich stronnictw politycznych, jak i od Austrii. Piłsudski, głęboko rozmiłowany w tradycjach 1863 roku, przeniknięty kultem powstańców styczniowych, kultem tajnego, ściśle zakonspirowanego, a otoczonego wielkim autorytetem Rządu Narodowego i jego pieczątki, powziął myśl powtórzenia, może w pomyślniejszych okolicznościach, sytuacji z powstania styczniowego.
Wejście oddziałów strzeleckich do Królestwa – pisał dalej prof. Pajewski – miało w przekonaniu Piłsudskiego wznowić rok 1863 i 1905. Strzelcy wraz z królewieckimi powstańcami opanowaliby część Królestwa, gdzie można by organizować wojsko i przygotowywać kadry władz politycznych. Niewielka nawet część Kongresówki, pozostając pod władzą Piłsudskiego, musiałaby mu dać silną pozycję zarówno wobec społeczeństwa polskiego, jak też i wobec zaborców.
Najmłodszym polskim żołnierzem był Jerzy Morris-Malcolm, liczący zaledwie lat 14, który dodał sobie pięć lat, aby przyjęto go w szeregi Strzelców. Najstarszy był zaledwie 39-letni Ignacy Boerner. Pierwsza Kompania była zatem formacją zdominowaną przez młodych ludzi.
Na pamiątkę tamtego zrywu w Oleandrach, skąd 108 lat temu wyruszyła kadrówka, corocznie odbywają się patriotyczne uroczystości. 5 sierpnia, w przeddzień rocznicy wymarszu, przed pomnikiem Marszałka i czwórki legionowej w Krakowie odbył się uroczysty apel. Po salwie oddanej z armatki przez braci kurkowych, barwny pochód z orkiestrą wojskową przeszedł na Rynek Główny, gdzie złożono kwiaty na płycie upamiętniającej przysięgę Tadeusza Kościuszki z 1794 roku. Potem marszowa kolumna okrążyła Sukiennice i ul. Grodzką dotarła na Wawel.
6 sierpnia 2022 roku, jak każdego roku, w tradycyjną drogę z Krakowa do Kielc wyruszyli uczestnicy LVII Marszu Szlakiem Pierwszej Kompanii Kadrowej.
To bardzo ważne, by data 6 sierpnia 1914 roku utrwaliła się w świadomości jak najszerszej rzeszy Polaków.
Grzegorz Gorczyca
