Czwarta władza, jaką sprawują media w polskim systemie społecznym, gospodarczym, politycznym i każdym innym, ma się doskonale. To świetne samopoczucie wynika przede wszystkim z kolosalnych pieniędzy i wpływów zainwestowanych w przekazywanie pożądanych informacji.
Któż to jest dziennikarz, publicysta zwłaszcza, to człowiek, który doradza, tym w czyim ręku pieniądz i władza.
Tadeusz Kotarbiński
Rynek informacji medialnych, jak każdy inny, regulowany jest przepisami, ustawami, zasadami i pojęciami, którymi posługuje się on w celu osiągnięcia największych efektów. Aby je osiągać, trzeba najpierw zainwestować w redakcje, lokale, drukarnie, reklamę i kolportaż. Wszystko to są sumy, na które stać tylko małą grupę najbardziej wpływowych ludzi w państwie. I to jest pierwsze sito informacyjne, prawdopodobnie najważniejsze. Ci, którzy spełniają te kryteria, docierają ze swoją informacją do każdego domu, nie mówiąc już nawet o tym, że znaczącą część swojej produkcji rozdają za darmo. Za masową informacją idą pisma, programy i audycje tzw. ambitne, o wysokim poziomie kultury, wiedzy i refleksji, z których korzysta wąska grupa zainteresowanych mająca marginalny wpływ na rzeczywistość. Ta część mediów utrzymywana z różnego rodzaju dotacji, sponsorów i okazyjnych reklam po prostu wegetuje. Wszystkie te uwagi dotyczą zarówno drukowanej prasy codziennej, tygodniowej, jak i miesięczników i kwartalników. To samo odnosi się do wszystkich programów radia i telewizji, a nawet portali internetowych. W mętnej wodzie
Obowiązujące prawo prasowe jest jednym z najstarszych reliktów PRL funkcjonujących w nowej rzeczywistości RP. Wiadomo, że kiedy było ono uchwalane, w 1984 roku, pod wodzą KC PZPR, miało ono służyć jej interesom, jej celom i jej metodom sprawowania władzy – media były jej ważną częścią składową. Po 1989 roku ustawa została bardzo pobieżnie znowelizowana przede wszystkim w zakresie likwidacji cenzury, która wobec rynkowych wymagań była już całkowicie niepotrzebna. Pozostałe cele były również przydatne w nowych czasach, nowym partiom, nowym władzom. Niezbity dowód na to zachował się w postaci art. 2 tejże ustawy, który mówi: „Organa państwowe zgodnie z Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej….” i nic nikomu nie przeszkadza, że poprzedzający artykuł stanowi: „Prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej….” Po prostu prawo to charakteryzuje dwuwładza i dwutorowość, którą najlepiej ujął były prezydent RP: „Jestem za, a nawet przeciw”. Takie postawienie sprawy jakoś nie przeszkadza, tak skrupulatnemu w innych sprawach, Trybunałowi Konstytucyjnemu, sądom i politykom. W takich układach i zapisach każdy może osiągnąć, co tylko zapragnie, byle miał odpowiednią siłę przebicia politycznego, finansowego i każdego innego.
Prawo prasowe jest tak skonstruowane, że każdego można oskarżyć za cokolwiek i każdego można usprawiedliwić i zwolnić z odpowiedzialności za oczywiste przestępstwa prasowe. Przykłady można mnożyć, począwszy od niewygodnych, a popularnych mediów jak „Gazeta Polska” i Radio Maryja. Co tam prawo, takie, siakie czy owakie, jeżeli ktoś możnym, silnym i zasobnym nadepnie na odcisk, to nic się nie liczy, trąbi się na cały świat rzeczy zmyślone, prawdopodobne i nieprawdopodobne, byle zniszczyć niewygodnego nadawcę. Nikt tego nie kontroluje, nikt się tym nie zajmuje, a jeśli już, to jakoś tak cicho, nieśmiało i w marginalnych mediach.
Od wielu lat dziennikarze, publicyści i wydawcy proszą, proponują i nalegają, by uchwalić nowe praw prasowe, na co pada odpowiedź, że Sejm RP nie ma czasu, aby w starym prawie wykreślić jego zależność od Konstytucji PRL, a co dopiero mówić o nowym prawie. To wręcz niemożliwe. Ta niemożliwość jest tyko na pokaz, w vrzeczywistości prawo prasowe z czasów PRL jest bardzo wygodne dla grubych ryb naszej polityki i gospodarki, które na ogół uwielbiają pływać w mętnej wodzie.
Głową w mur
Wiadomo, że „głową muru nie przebijesz”, a na dodatek od tego boli głowa. Nie mniej sam upór niektórych środowisk dziennikarskich w tej sprawie zasługuje na uwagę. Dotyczy to przede wszystkim Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (SDP). Chlubne chwile SDP, to udział w przemianach październikowych 1956 roku oraz w walce o demokratyzację państwa w latach 1980-1981. Nic więc dziwnego, że w stanie wojennym organizacja ta została rozwiązana, a jej wcale nie mały majątek został przekazany Stowarzyszeniu Dziennikarzy PRL, a obecnie RP, które lepiej wiedziało, kto wygra, a mniej przejmowało się mało praktycznymi ideałami. Kombatancki charakter SDP przypomina różne stowarzyszenia pokrzywdzonych w stanie wojennym, którymi nikt się nie przejmuje. Można nawet zauważyć, że utrzymywanie z nimi jakichś kontaktów, porozumień, a już nie daj Boże uwzględnianie ich postulatów, uważane jest zarówno przez lewicę, jak i prawicę za ekstremalne, kompromitujące i nienadające się do rozważania wśród nowych pojęć dotyczących „tolerancji”, „poprawności politycznej”, „wybaczania” i „europejskich standardów”. Jak wynika z dyskusji przeprowadzonej 14.11.07 w Centrum Prasowym FOKSAL w Warszawie, opracowywany jest już 17. projekt prawa prasowego! Nie można narzekać, że nic się nie robi. Te 17 projektów ktoś musiał opracować, uzasadnić, nie mówiąc już o tym, że nikt tego nie robi całkiem za darmo. Ta nadprodukcja projektów nowego prawa prasowego pokazuje, że chyba chodzi o to, aby „króliczka nie złapać” i wobec niedoskonałych propozycji, nic innego nie można zrobić, jak tylko pozostawić stare prawo prasowe w spokoju. I o to tu chyba chodzi.
Nowe prawo prasowe
Ostatnio prezentowana wersja tego prawa ma być syntezą rozwiązań francuskich i germańskich. Wszak jesteśmy w Europie, a te kraje nadają ton wszystkim procesom integracyjnym. Niezależnie jednak od integracji, trzeba zauważyć, że Polska ma też swoją kulturę, tradycję i swój pogląd na media, który został wypracowany przynajmniej w czasie ostatnich dwustu lat. Czy nie warto zatem skorzystać z własnych doświadczeń?
Jeżeli jednak brać obce wzory, to czy nie warto sięgnąć do doświadczeń krajów anglosaskich, bliższych nam kulturowo i cywilizacyjnie? Osobiście jestem za tym ostatnim rozwiązaniem. Dlatego uważam, że polskie prawo prasowe winno być krótkie, zawierać przepisy regulujące porządek w świecie mediów. Gwarancje dla tytułów, kary dla kłamstw, obelg i tzw. mijania się z prawdą. Ochronę oryginalnych tekstów, poszanowania godności autorów i czytelników. To, w skrócie winno wystarczyć. Wszelkie zakazy, jak np. krytykowania wyroków sądowych, definicje dziennikarza, określanie kwalifikacji zawodowych przez dyplom uznanej uczelni, uważam za całkowicie zbędne. Przedstawione tu założenia wynikają z poszanowania umiejętności posługiwania się „sztuką słowa mówionego i pisanego”. Sztuka ta jest związana z zamiłowaniem i talentem autora, czego żadna najwyższa nawet uczelnia nie może nikogo nauczyć. Ze „sztuką słowa” jest trochę jak z poezją, malarstwem, czy też literaturą. Czy może być licencjonowany poeta, pisarz, czy malarz? Czy sławny Nikifor miał jakieś licencje? Podobnie jest i z dziennikarzami. Każdy może pisać, co uzna za stosowne. Tylko czy każdego autora będą czytać tłumy ludzi żądnych ciekawej wiedzy, interesującego spojrzenia i jasnego stylu? Tego nie da im żadne prawo, żadne zagraniczne naśladownictwo i żadne ograniczenie. Postuluję zatem, aby nowe prawo prasowe spełniało przynajmniej elementarne wymagania medyczne: „Po pierwsze nie szkodzić”.
Ukryta dyktatura
Formalne ograniczenie dostępu do publikowania w mediach swoich uwag, propozycji, analiz i rozważań przy pomocy nowego prawa prasowego będzie źle służyć polskiej demokracji i skończy się powszechnym wołaniem, że media kłamią. Każde ograniczenie wolności słowa służy dyktaturze. To, że tym razem może być to tylko bardziej ukryta dyktatura demokratyczna, jest mało pocieszające. Wszak demokracja nie jest absolutem i też ma swoje wady, o których warto wiedzieć i które warto eliminować z życia publicznego.
Jak mawiał o dziennikarzach wielki polski prakseolog i filozof Tadeusz Kotarbiński w cytowanej na wstępie fraszce – doradzać może każdy, dziennikarz i publicysta bez żadnych ograniczeń i nich tak to już zostanie. Niech giętki język wyrazi wszystkie te postulaty w krótkiej, zwięzłej i zrozumiałej formie nowego prawa prasowego, które ma służyć ludziom, a nie żadnym koteriom oraz jawnym i ukrytym dyktaturom.
