Obecna sytuacja polityczna oraz gospodarcza, w szczególności wojna na Ukrainie oraz pandemia COVID-19 spowodowały, iż sytuacja wielu przedsiębiorców radykalnie się zmieniła, a wiele firm wpadło w zadłużenie. W takiej sytuacji rodzą się pytania, co dalej?
W zależności od formy prowadzonej działalności, odpowiedzialność przedsiębiorcy kształtować się będzie w różny sposób. W niniejszym artykule omówiona zostanie odpowiedzialność przedsiębiorcy: prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, prowadzącego działalność w formie spółki osobowej (spółka jawna), prowadzącego działalność w formie spółki kapitałowej (sp. z o. o.), prowadzącego działalność w formie spółki cywilnej.
Przedsiębiorca = odpowiedzialność
Jednoosobowa działalność gospodarcza (w skrócie zwana JDG) należy do podstawowych oraz najczęściej wybieranych form prowadzenia działalności przez przedsiębiorców, w dużej mierze z uwagi na fakt, że jej założenie nie jest skomplikowane i nie wymaga wielu formalności. Ponadto, rejestracja działalności jest możliwa online za pośrednictwem Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, co niewątpliwe niweluje koszty jej zakładania. Jednakże JDG nie jest bez wad. W tym zakresie należy wskazać, że przedsiębiorca jest jednocześnie przedsiębiorstwem, za które ponosi pełną odpowiedzialność. Związane jest to również z ponoszeniem pełnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w ramach prowadzonej działalności.
Zgodnie z treścią art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje osobowość prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Uzupełnienie powyższej definicji stanowi art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców zgodnie, z którym, działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Nie sposób jednak zapomnieć o istotnym elemencie prowadzenia działalności gospodarczej, a mianowicie osobistej odpowiedzialności przedsiębiorcy za zobowiązania firmy.
W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej brak jest rozgraniczenia na majątek osobisty przedsiębiorcy oraz majątek firmy. Zatem osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu w rejestrze przedsiębiorców ponosi odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorstwa oraz zobowiązania osobiste całym swoim majątkiem bez ograniczenia. A zatem wierzyciele przedsiębiorcy mogą poszukiwać zaspokojenia zarówno w majątku osobistym przedsiębiorcy, jak i majątku firmy. Nie muszą w pierwszej kolejności poszukiwać zaspokojenia w majątku przedsiębiorstwa, a mają uprawnienia do egzekwowania należności ze środków zgromadzonych na rachunku bankowym przedsiębiorcy, środków zgromadzonych na rachunku osobistym przedsiębiorcy, ze składników majątku nabytych podczas prowadzenia działalności gospodarczej czy ze składników majątku nabytych przez przedsiębiorcę, lecz niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Nieco odmiennie sytuacja wygląda w przypadku, gdy przedsiębiorca zawiera związek małżeński z ustawową wspólnością majątkową małżeńską. Zasady ponoszenia odpowiedzialności zostały uregulowane w art. 41 k.r.o. Odpowiedzialność małżonka zależy, bowiem od wyrażenia zgody na dokonanie czynności skutkujące zaciągnięciem zobowiązania. W sytuacji, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka, który zobowiązanie zaciągnął, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeżeli należą one do majątku wspólnego małżonków.
W sytuacji wyrażenia zgody przez małżonka na zaciągniecie zobowiązania, wówczas również on ponosi odpowiedzialność za jego wykonanie. Wierzyciel może egzekwować należność tylko z majątku wspólnego małżonków.
Niedobre są spółki?
Obok jednoosobowej działalności gospodarczej przedsiębiorca ma możliwość prowadzenia własnej działalności w formie spółki osobowej. Wśród spółek osobowych możemy wyróżnić: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną. Należą one do spółek prawa handlowego, a ich uregulowanie znajduje się w kodeksie spółek handlowych. Czy takie opcje są bezpieczniejsze dla przedsiębiorców?
Zasadą jest, że wspólnicy spółki osobowej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Jak szczegółowo kształtuje się odpowiedzialność pokażę na podstawie spółki jawnej.
W odróżnieniu od jednoosobowej działalności gospodarczej spółka jawna posiada podmiotowość prawną. Oznacza to, że może ona we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Co do zasady, wspólnicy spółek osobowych odpowiadają za zobowiązania spółki osobiście, solidarnie oraz w sposób nieograniczony.
Jak wynika z k.s.h. za zobowiązania spółki jawnej odpowiedzialność solidarną ponosi ona sama oraz jej wspólnicy. Co to oznacza? Najprościej mówiąc, oznacza to, że każdy wspólnik jest wobec wierzyciela dłużnikiem – czyli jest obowiązany do zaspokojenia jego całej należności (tak jakby był jedynym dłużnikiem!) Odpowiedzialność solidarna sprawia, że wierzyciel może żądać spełnienia całego świadczenia od wszystkich wspólników łącznie, od kilku z nich lub każdego z osobna. Zaspokojenie należności przez jednego zwalnia pozostałych dłużników, jednak przysługuje mu prawo do rozliczenia (regres).
Należy mieć jednak na uwadze regulację określoną w art. 31 k.s.h., który wskazuje, iż odpowiedzialność wspólników ma charter subsydiarny (pomocniczy). Oznacza to, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Nadto należy dodać, że odpowiedzialności wspólników spółki jawnej nie można wyłączyć ani ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.
Lepiej kształtuje się sytuacja przedsiębiorcy w spółkach kapitałowych. Wśród spółek kapitałowych, w polskim porządku prawnym możemy wyróżnić: spółkę z o.o., spółkę akcyjną. Przyjrzyjmy siĘ tutaj sp. z o.o. Spółka z ograniczoną odpowiedzialność to spółka kapitałowa, która posiada osobowość prawną. Może ją założyć zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, niezależnie od posiadanego obywatelstwa czy miejsca siedziby. Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością tworzy się w drodze umowy w formie aktu notarialnego. W odróżnieniu od innych form prowadzenia działalności, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga wniesienia kapitału, który musi wynosić, co najmniej 5 tysięcy złotych.
W spółce z ograniczaną odpowiedzialności zasadą bowiem jest, że to spółka ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania całym majątkiem. W tym zakresie odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do wartości wniesionych wkładów. Udziałowcy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie ponoszą odpowiedzialności własnym majątkiem za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Sytuacja prezentuje się odmiennie w przypadku, kiedy wspólnik pełni jednocześnie funkcję członka zarządu w sp. z o.o. Kwestię odpowiedzialności członków zarządu reguluje art. 299 k.s.h. Zatem w sytuacji, kiedy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, egzekucja może zostać skierowana przeciwko członkowi zarządu. Wówczas członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność solidarną za zobowiązania spółki. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
W ramach spółki cywilnej
Warto jeszcze się przyjrzeć spółce cywilnej, której zasady powstania i funkcjonowania uregulowane są w kodeksie cywilnym. To nic innego jak umowa spółki cywilnej, w której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, co oznacza, że nie może zaciągać zobowiązań we własnym imieniu. To wspólnicy spółki cywilnej na mocy łączącej ich umowy mają prawo do zaciągania zobowiązań w imieniu spółki. W sytuacji niewywiązania się z zaciągniętych zobowiązań przez wspólników, wierzyciela w ramach wszczętego postępowania egzekucyjnego może żądać spełnienia świadczenia w całości bądź w części od wszystkich wspólników łącznie, od każdego wspólnika osobno, bądź też od kilku z nich. Oznacza to, że wspólnicy spółki cywilnej ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. W sytuacji spełnienia świadczenia przez któregokolwiek ze wspólników, pozostali zwolnieni są z odpowiedzialności. A zatem wspólnicy odpowiadają za zobowiązania solidarnie majątkiem wspólnym wspólników oraz majątkiem osobistym. Co przy tym istotne wierzyciel jest uprawniony do równoczesnego skierowania egzekucji do majątku wspólnego wspólników oraz do ich majątków osobistych.
Podsumowując, polski porządek prawny przewiduje szereg form prowadzenia działalności gospodarczej. Przed podjęciem jakichkolwiek kroków, przyszły przedsiębiorca winien zapoznać się z regulacjami prawnymi oraz obowiązkami, jakie się z tym wiążą. Co więcej początkujący przedsiębiorca winien zadecydować, która z form prowadzenia biznesu jest dla niego najbardziej korzystna. Należy wskazać, iż decyzja dotycząca wyboru formy prowadzenia działalności ma kluczowe znaczenie w odniesieniu chociażby do kosztów związanych z prowadzeniem firmy, wysokości opodatkowania, czy też ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w związku z prowadzonym biznesem. Zatem przyszły przedsiębiorca oprócz podjęcia istotnych decyzji (forma prowadzenia biznesu) winien dokonać analizy pod kątem odpowiedzialności ponoszonej przez przedsiębiorcę w związku z powstałymi zobowiązaniami, oraz stosunków wewnętrznych (relacje między wspólnikami, profil prowadzonej działalności, analiza branży, relacje z przyszłymi inwestorami).
Oczywistym jest, że straty finansowe wpisane są niejako w prowadzenie własnej działalności. Jednakże przedsiębiorca posiada duży wachlarz możliwości w celu ich zminimalizowania.
Projekt powstał przy dofinansowaniu z Fundacji Agencji Rozwoju Przemysłu, pod patronatem Fundacji Popieram Dolny Śląsk oraz Fundacji Skutecznie do przodu, we współpracy z Wicemarszałkiem Województwa Dolnośląskiego – Marcinem Krzyżanowskim
