Status prawny projektów budowlanych i architektoniczno-budowlanych należy rozpatrywać w kilku aspektach, tj.
(1) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
(2) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (np. przepisy dotyczące umowy o dzieło),
(3) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (np. przepisy dotyczące wydania pozwolenia na budowę).
Najbardziej doniosła jest kwestia swobodnego dysponowania projektem budowlanym przez inwestorów.
Projekty wykonawcze niejednokrotnie są utworami zależnymi (tzw. opracowaniami) w stosunku do pierwotnych projektów budowlanych. W praktyce oznacza to, że skorzystanie z opracowania (projektu wykonawczego) wymaga uzyskania zezwolenia od twórcy utworu – projektu pierwotnego.
Ważne jest, aby zwrócić uwagę na zapisy umowne dotyczące majątkowych praw autorskich projektantów. Trzeba w tej sytuacji rozpatrzyć dwie możliwości. Zgodnie z art. 61 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Zatem, regulacja ta ma zastosowanie jeśli w umowie z firmą realizującą zamówienie na wyjściowy projekt budowlany brak jest postanowienia dotyczącego przeniesienia majątkowych praw autorskich. W takiej sytuacji projektant zachowuje więc prawa majątkowe do projektu (należy pamiętać w tej sytuacji, że firma zamawiająca może przenieść na inwestora tylko te uprawnienia, które sama nabyła). Druga sytuacja odnosi się do wypadku gdy do nabycia nie doszło, postanowienia umowne w tym zakresie są nieskuteczne, a inwestor będzie mógł od umowy odstąpić i zażądać naprawienia wyrządzonej szkody.
Zmiany w projekcie budowlanym
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych reguluje także kwestię dokonywania zmian w projektach budowlanych. Zgodnie z przepisami, twórcy przysługuje prawo do integralności utworu oraz do nienaruszalności formy i treści. Należy wyszczególnić dwie grupy zmian:
(1) Modyfikacja projektu
Jeśli skutkiem zmian jest tylko modyfikacja projektu, tj. sytuacja w której ostateczny projekt nie odbiega w istotny sposób od zatwierdzonego projektu, do zawiadomienia o zakończeniu budowy należy dołączyć kopie rysunków z naniesionymi zmianami lub też opis uzupełniający.
(2) Istotne zmiany
Jeśli zmiany w projekcie są poważne, efektem jest powstanie nowego utworu zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W takiej sytuacji może się to wiązać z koniecznością sporządzenia i przedstawienia zamiennego projektu budowlanego. Natomiast twórcza przeróbka projektu stanowi opracowanie w rozumieniu ww. ustawy i skutkuje powstaniem nowego, zależnego utworu oraz istnieniem już dwóch autorów.
Nadzór autorski
Zgodnie z art. 49 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.
W oparciu o powyższe normy, należy stwierdzić, że twórcy przysługuje osobiste prawo autorskie do weryfikowania zmian w projekcie, czyli w ramach tzw. nadzoru autorskiego. Ponadto, zgodnie z ww. przepisami, prawa osobiste są czasowo nieograniczone, czyli co do zasady wiecznie pozostają przy twórcy. Wszelkie postanowienia umowne dotyczące ich przeniesienia są zatem nieważne z mocy prawa. Wyjątkiem jest przeniesienie prawa do zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego w przypadku opracowań, jako że jest to uprawnienie o charakterze osobisto-majątkowym.
Post powstał przy współpracy z apl. adw. Marcinem Lipińskim
