29 maja mija półtora stulecia od narodzin jednego z najbardziej przenikliwych myślicieli, genialnych pisarzy a zarazem niestrudzonego poszukiwacza prawdy.
Przyszedł na świat w Londynie w roku 1874 w rodzinie mieszczańskiej o korzeniach nie tylko angielskich, ale też szkockich i francuskich. Studiował sztuki plastyczne równocześnie zostając znanym autorem rysunków satyrycznych i karykatur. Znający tę jego twórczość z łam gazet mogli przypuszczać, że są one dziełem zdolnego i śmiałego kpiarza czy błyskotliwego facecjonisty. W rzeczywistości Gilbert Keith Chesterton zawsze był człowiekiem wrażliwym i bystrym obserwatorem nie dającym się zwieść pozorom, lecz pilnie dociekającym prawdy o wielu składnikach otaczającej go rzeczywistości. Miał przy tym wielki talent artystyczny oraz dar budowania wciągających narracji zawsze bogatych w głębokie treści. Z czasem więc od sztuk plastycznych odchodził koncentrując się na literaturze. Wszystkie jego utwory wyróżniały się wielością tych fragmentów, które zwykły być nazywane „skrzydlatymi słowami”. Z tej przyczyny do dziś znany jest jako jeden z największych mistrzów celnych sentencji i klasyków aforystyki.
Wartościami dla Chestertona naczelnymi zawsze były prawda i moralność a był przy tym też człowiekiem dostrzegającym nadrzędną rolę duchowej istoty rzeczywistości. Początkowo polegało to na błądzeniu po ścieżkach okultyzmu, potem przyjęcia postawy agnostycznej, którą odrzucił jako dojmujące doświadczenie duchowej próżni. Studia nad Biblią, lektura filozofów i ojców Kościoła doprowadziły go do decyzji przejścia z anglikanizmu na katolicyzm.
Najbardziej znany jest z powieści, których tytułowy bohater to ksiądz Brown. Zaliczane czasem do kryminałów a czasem thrillerów są jednak dziełami wielowymiarowymi, wyposażonymi w skłaniające do refleksji warstwy filozoficzne. Z kolei „Człowiek który był czwartkiem” ciągle wzbudza zainteresowanie jako powieść o uniwersalnej tematyce zarazem politycznej, metafizycznej, sensacyjnej i jako przyczynek do wielkich rozważań nad kondycją człowieka i ludzkości. Natomiast „Złamana szabla” przez wielu jest uważana za najdoskonalszą z nowel w całych dziejach tego gatunku.
Na przełomie XIX i XX wieku Chesterton zainteresował się Polską, jej historią, kulturą oraz położeniem zniewolonego narodu. Pytany o przyczyny tegoż zainteresowania odpowiadał, że co jakiś czas z łam gazet czy książek dowiadywał się o istnieniu pewnego narodu służącego wielu za coś, na co wyjątkowo chętnie wylewać lubili swoje pomyje. Zaintrygowany powodami, z których tak traktowany jest naród pozbawiony swego państwa i którego kolejne niepodległościowe zrywy topione są we krwi, dotarł do rzetelnych źródeł, zaczął o Polsce czytać i szukać kontaktu z Polakami. Zainteresował się też tymi, którzy byli autorami kalumnii szkalującymi Polskę. Często mówił potem, że o Polsce dowiedział się od jej wrogów. A potem przekonał się, jak nikczemnymi szumowinami są owi wrogowie Polski i jakim pasmem łajdackich oszczerstw jest wszystko, co te kanalie o Polsce wypisywały.
W 1927 roku Chesterton przyjechał do Polski, w której spotkał się z całym mnóstwem ludzi z najprzeróżniejszych środowisk i sfer. Już na warszawskim dworcu kolejowym w prawdziwy podziw wprawiło go powitanie wygłoszone przez Bolesława Wieniawę – Dłogoszowskiego. Pełne ciętego dowcipu i niebanalnych refleksji sprawiło, że w polskim ułanie dostrzegł bratnią duszę a w naszym kraju poczuł się jak u siebie w domu. Spotykał się zarówno z prostymi ludźmi, jak i arystokratami. Dyskutował z Józefem Piłsudskim i Romanem Dmowskim. Biesiadował na ucztach u Edwarda Raczyńskiego oraz w gronie polskich czytelników w kawiarniach i piwiarniach, m.in. u Fukiera. Przyjął go u siebie prezydent Ignacy Mościcki a bywał też u żołnierzy, studentów i na wiejskich jarmarkach. Po powrocie do Anglii bez końca wszystkim opowiadał, jak niezwykłym krajem jest Polska. Do anegdoty przeszła autentyczna i często powtarzająca się sytuacja, w której na pytanie o to, co w tej Polsce zachwyciło go najbardziej, wyjmował z kieszeni kartkę i powoli odczytywał słowa: „barszcz z uszkami”.
Chesterton zaczął też pisać swą książkę o Polsce. Dzieło jednak nie doczekało się realizacji z powodu choroby i śmierci tego wielkiego człowieka. Mimo upływu lat jego dzieła nic nie tracą na swej aktualności a może nawet stają się coraz bardziej godne lektury. W Polsce pamiętać o nim powinniśmy nie tylko dlatego, że to jeden z największych pisarzy w dziejach światowej literatury. To także autor fascynujących wypowiedzi o charakterze filozoficznym, jeden z największych moralnych autorytetów, który pozostawił po sobie świadectwo niezłomnej szlachetności i wierności zasadom. Był też wielkim przyjacielem Polski w czasach, w których polskość skazana była na zagładę. Zdecydowanie i konsekwentnie opowiadał się po naszej stronie w ponurych latach, w których Polska tratowana była butami hord nikczemników a grono naszych przyjaciół było bardzo nieliczne.
Artur Adamski
