Dochodzenie roszczeń to inaczej dochodzenie swoich żądań w przypadku niezrealizowania obowiązku przez drugą stronę (dłużnika). Zazwyczaj odbywa się na drodze postępowania sądowego, w którym strony wykazują zasadność swoich żądań i wnioskują, aby sąd swoją decyzją niejako “zmusił” drugą stronę do spełnienia obowiązku. Wymaga to jednak od przedsiębiorców zainwestowania dodatkowych pieniędzy i czasu. W niniejszym artykule wyjaśnimy, jakie mamy rodzaje postępowań i jak możemy sprawnie odzyskać pieniądze od dłużnika na drodze sądowej, czyli jak kogoś skutecznie pozwać.
Zanim przejdziemy do szczegółów postępowań, na początku warto zapoznać się z przepisami ogólnymi – bowiem będą one miały zastosowania do każdej z opisanych przez nas spraw.
Pierwsze pismo procesowe
Pierwsze i niejako najważniejsze pismo procesowe w przypadku najpopularniejszych spraw o zapłatę, to pozew. Wymogi formalne znajdziemy opisane dokładnie w kodeksie postępowania cywilnego; poniżej postaramy się je trochę przybliżyć. W pierwszej kolejności w pozwie wskazujemy dane powoda (swoje dane, jako osoby wnoszącej powództwo) i dane pozwanego (naszego dłużnika), w tym właściwe adresy zamieszkania/siedziby oraz numery identyfikacyjne (PESEL lub NIP w przypadku osoby fizycznej lub numer KRS w przypadku jednostek go posiadających).
Wskazujemy właściwy sąd, do którego kierujemy sprawę (o tym poniżej), przedstawiamy swoje żądanie, czyli jakiej sumy dochodzimy, uzasadniamy dlaczego dochodzimy tej kwoty i jak została obliczona jest wysokość. Dodatkowo przedstawiamy dowody uzasadniające nasze twierdzenia, najlepiej przedłożyć istotne dokumenty związane ze sprawą i zawnioskować o przesłuchania świadków lub/i stron. Należy również wskazać, kiedy nasze roszczenie stało się wymagalne oraz czy próbowaliśmy z przeciwnikiem załatwić sprawę polubownie. Na samym początku powinniśmy też wskazać wartość przedmiotu sporu – czyli wysokość dochodzonej przez nas kwoty. Pozew powinien być też opłacony i przedłożony do sądu w dwóch egzemplarzach. W załącznikach wymieniamy wszystkie dołączone dokumenty, w tym właśnie potwierdzenie uiszczonej opłaty.
Jeżeli postępowanie toczy się między dwoma przedsiębiorcami, stosować będziemy przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych. To postępowanie charakteryzuje się dodatkowymi obostrzeniami, na które należy zwrócić uwagę. I tak obok przytoczonych wyżej informacji, które muszą się znaleźć w pozwie, pismo powinno również wskazanie adresu poczty elektronicznej powoda albo oświadczenie powoda, że nie posiada takiego adresu.
W przypadku niedochowania formalnych wymogów pozwu, sąd wezwie nas do ich uzupełnienia. Wtedy mamy siedmiodniowy termin od dnia otrzymania zarządzenia sądu, aby braki uzupełnić. Gdy terminu nie dochowamy, Sąd pozew nam zwróci i nie przyniesie on żadnego skutku.
Ważne jest również, że w postępowaniu tzw. gospodarczym występuje „prekluzja dowodowa”, co oznacza, że powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie. (W przypadku klasycznych postępowań, możemy w toku sprawy powoływać nowe twierdzenia i dowody właściwie aż do jej zakończenia).
Z uwagi na rygorystyczne zapisy regulujące postępowanie gospodarcze, warto zapamiętać, że na wniosek strony, która jest m.in. przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpozna sprawę z pominięciem przepisów o postepowaniu gospodarczym.
Co to jest data wymagalności? Popatrzmy na przykładzie:
Antek i Staszek zawarli umowę, w której Antek zobowiązał się dostarczyć Staszkowi meble, a Staszek miał za nie zapłacić w terminie 7 dni od ich doręczenia. Jeżeli Antek meble dostarczył w środę, 16 listopada, to termin zapłaty upływa tydzień później, 23 listopada. Data wymagalności roszczenia przypadnie na kolejny dzień, czyli czwartek, 24 listopada. Będzie to bowiem pierwszy dzień, kiedy wierzyciel będzie mógł skutecznie domagać się ochrony prawnej, czyli np. dochodzić roszczenia sądownie.
Który Sąd jest właściwy?
Jeśli chodzi o sąd, do którego powinniśmy taki pozew skierować, to na początku sprawdzamy wartość rzeczową. Przy sprawach o zapłatę, przy wartości przedmiotu sporu poniżej 75 000 właściwy jest sąd rejonowy. Jeśli dochodzimy kwoty wyższej, pozew należy wysłać (lub złożyć na biurze podawczym) sądu okręgowego. Następnie wybieramy Sąd właściwy miejscowo, czyli miejscowość, gdzie postępowanie się będzie toczyć. W pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy nie zostało to określone w umowie między stronami. Jeśli umowa nie reguluje właściwego sądu, to należy sięgnąć do przepisów ustawy.
Zazwyczaj powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, a jeżeli powództwo wytacza się przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby. W przypadku powództwa o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania (np. miejsce, do którego zgodnie z umową zostały lub miały zostać dostarczone konkretne rzeczy). Szczegółowo reguluje to przepis art. 34 k.p.c.
Niemniej jednak, sąd z urzędu sprawdza, czy jest właściwy do rozpoznania sporu. jeśli uzna się za niewłaściwy, to przekaże pozew do właściwego sądu. Może to jednak spowodować przedłużenie rozpoznania sprawy.
Kiedy mogę dochodzić roszczenia?
Jak już sprawdziliśmy, czy nasze roszczenie jest wymagalne, to kolejną istotną rzeczą przed skierowaniem pozwu do sądu, jest sprawdzenie terminu przedawnienia, czyli określenie czy nasze roszczenie może być dochodzone w sądzie. Przedawnienie oznacza, że roszczenie to staje się jakby “zatarte”, ponieważ minęły terminy ustawowe, kiedy można go skutecznie prawnie dochodzić. Wtedy roszczenie co prawda dalej istnieje (bo dług nie został spłacony) i można wszcząć postępowanie sądowe, jednak dłużnik może w postępowaniu podnieść zarzut przedawnienia, a tym samym uchylić się od jego zaspokojenia. W praktyce więc po upływie terminu przedawnienia, dochodzenie roszczenia może być nieopłacalne i nieskuteczne.
Najważniejszymi terminami jakie należy zapamiętać, to 3 lata na dochodzenie roszczeń związanych z prowadzenie działalności oraz 6 lat dla innych roszczeń (np. odszkodowawczych). Początek biegu terminu przedawnienia ma miejsce w dniu, kiedy roszczenie staje się wymagalne.
Zwolnienie od kosztów sądowych
Warto tutaj dodać jeszcze, że mamy w przepisach uregulowaną taką instytucję jak: zwolnienie od kosztów sądowych.
Jeśli jesteś przedsiębiorcą i kierujesz sprawę do sądu, możesz ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych. W tym celu, wraz ze złożeniem pozwu, złóż wniosek o takie zwolnienie i uzasadnij go. Na poparcie swojego twierdzenia przedłóż do sądu oświadczenie, w których wskażesz, że nie jesteś w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Wzór oświadczenia jest dostępny na stronach sądu.
Sąd wyda postanowienia, w którym zwolni cię od kosztów w całości lub w części albo nie uwzględni twojego wniosku. Jeśli Sąd nie uwzględni wniosku, może złożyć wniosek o uzasadnienie postanowienia (opłata od wniosku wynosi 100 zł), a po jego doręczeniu będzie przysługiwało ci prawo do złożenia zażalenia na postanowienie. Termin wynosi 7 dni od dnia doręczenia uzasadnienia.
Po krótkim omówieniu przepisów ogólnych, przejdźmy do szczegółów postępowań.
Postępowanie zwykłe
Pod pojęciem postępowania zwykłego kryje się “klasyczny proces”, w którym mamy rozprawę, przeprowadzone postępowania dowodowe i zakończenie wyrokiem. W takim procesie będziemy dochodzić nie tylko zapłaty, ale zazwyczaj i odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy czy ochrony dóbr osobistych.
Na początku warto wskazać, że w tym postępowaniu nie mamy żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o dochodzoną kwotę. Wysokość roszczenia przekłada się jednak na opłatę, i tak w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu wynosi poniżej 20 000 zł stosujemy przepisy jak w postępowaniu upominawczym (o czym poniżej), a powyżej kwoty 20 000 zł będziemy stosować zasadę, że opłata wynosi 5% wartości dochodzonego roszczenia (przedmiotu sporu) – jednak nie więcej niż 200 000 zł. Podając WPS, zaokrąglamy kwotę w górę do pełnego złotego. Jak też już wskazaliśmy wyżej, wszystkie roszczenia powyżej 75 000 zł będą kierowane do sądu okręgowego.
Jeśli reprezentuje nas pełnomocnik (fachowy) to dodatkowo konieczna do zapłaty będzie opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.
W pierwszej kolejności, aby rozpocząć postępowanie, należy sporządzić pozew i złożyć go do Sądu wraz z odpisem dla drugiej strony. Sąd rejestruję sprawę (nadaje jej sygnaturę, którą potem należy podawać w kolejnych pismach), a po sprawdzeniu przez sąd, czy pozew zawiera wszystkie wymagane przepisami elementy, doręcza on odpis pozwu drugiej stronie, aby mogła odpowiedzieć na pozew, czyli ustosunkować się do twoich żądań.
Po tych pierwszych czynnościach i uzyskaniu odpowiedzi na pozew (w przypadku braku odpowiedzi, Sąd może wydać wyrok zaoczny – tutaj odsyłam do art. 339 k.p.c.), Sędzia przewodniczący zarządzi wymianę pism procesowych (wtedy można składać kolejne pisma z wnioskami) lub wyznaczy termin rozprawy.
Istotnym jest jednak, że w typowych postępowaniach gospodarczych, z uwagi na prekluzję dowodową, Sąd może nie uwzględnić twierdzeń i wniosków składanych w dalszych pismach procesowych. Jeżeli więc chcemy powołać nowe dowody lub przedstawić dalsze stanowisko w sprawie, bez obawy pominięcia, musimy uprawdopodobnić, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku powinniśmy je powołać w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Rozprawa przebiega następująco: każda ze stron wskazuje swoje żądania, krótko je uzasadnia i wypowiada się co do twierdzeń strony przeciwnej. Sąd wydaje postanowienia dowodowe czyli dopuszcza (lub nie dopuszcza) dowody z dokumentów, które powinny być już w aktach sprawy.
Dodatkowo może przesłuchać wcześniej wezwanych świadków lub strony – jeśli wnioski o takie przesłuchania znalazły się w pismach procesowych.
I tutaj znowu trzeba zastrzec, że w sprawach między przedsiębiorcami dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W tym postępowaniu Sąd w głównej mierze opiera się bowiem na dokumentach.
Następnie każda ze stron może ponownie zgłosić wnioski (dowodowe, o skierowanie do mediacji, można też cofnąć powództwo), które Sąd rozpoznaje. Istotnym jest, że co do zasady przesłuchania stron odbywają się na końcu postępowania – więc warto wnioskować o przesłuchanie świadków zanim Sąd przesłucha strony. Jeśli strony żadnych wniosków ani zastrzeżeń nie mają, Sąd może zamknąć rozprawę i udzielić głosu końcowego lub odroczyć rozprawę i wyznaczyć kolejny termin, jeśli w sprawie pozostaje coś do rozważenia.
Wyrok i odwołanie
Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok. Sąd w całości uwzględnia powództwo, oddala je w całości lub w części uwzględnia i w części oddala. Co ważne, to przegrany pokrywa koszty procesu, czyli zwraca drugiej stronie koszty, jakie ta musiała ponieść. Jeśli strona przegrywa sprawę tylko w pewnej części – to Sąd obciąży ją kosztami proporcjonalnie do procentów, w jakich uwzględnił i oddalił powództwo.
Żeby poznać uzasadnienie sądu, należy w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku, złożyć pisemny wniosek o uzasadnienie wyroku i doręczenie go. Do wniosku należy dołączyć potwierdzenie opłaty w wysokości 100 zł.
Po uzyskaniu wyroku z uzasadnieniem – jeśli wyrok jest niezgodny z twoim żądaniem – możesz sporządzić i skierować apelację od wyroku. Musisz to zrobić w terminie dwóch tygodni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem, za pośrednictwem sądu, który wyrok wydał. Jeżeli sprawę prowadził sąd rejonowy, przekaże twoją apelację do sądu okręgowego. Jeżeli sprawa toczyła się przed sądem okręgowym – zostanie przekazana do sądu apelacyjnego.
Nie można powiedzieć, ile dokładnie będzie trwała sprawa w sądzie. Zależy to od wielu czynników, w szczególności liczby zgłoszonych dowodów czy konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Sąd stara się jednak, żeby sprawę zakończyć jak najszybciej.
Obecnie sądy posiadają system informatyczny – Portal Informacyjny – na którym umieszczane są wszystkie dokumenty sądowe i odnotowywane czynności sądu. Warto więc założyć sobie konto na Portalu i śledzić informacje w sprawie, żeby być na bieżąco i odpowiednio reagować na czynności sądu i wydane zarządzenia.
Postępowanie upominawcze
Postępowanie upominawcze ma na celu szybkie rozpoznanie sprawy. Dotyczy jednak spraw o niskiej wartości przedmiotu sporu czyli takich, w których nie przekracza ona 20 000 złotych. Co do zasady do postępowania upominawczego kwalifikuje się sprawy, w których to roszczenie nie jest oczywiście bezzasadne, twierdzenia co do faktów nie budzą wątpliwości oraz zaspokojenie roszczenia nie zależy od świadczenia wzajemnego. Postępowanie upominawcze jest obligatoryjne – czyli jeśli spełnia przesłanki, to niezależnie od twojego wniosku, zostanie w nim rozpatrzone.
Opłaty
Jeśli chodzi o opłatę – to zależna jest ona od wartości przedmiotu sporu. Opłaty są dokładnie określone w ustawie i kształtują się następująco: jeżeli wartośc przedmiotu sporu jest do 500 złotych opłatę wpłacamy w kwocie 30 złotych; jeżeli ponad 500 złotych do 1500 złotych – w kwocie 100 złotych; ponad 1500 złotych do 4000 złotych – w kwocie 200 złotych; ponad 4000 złotych do 7500 złotych – w kwocie 400 złotych; ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – w kwocie 500 złotych; ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – w kwocie 750 złotych; ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – w kwocie 1000 złotych.
Co istotne, w przypadku tego postępowania, sąd – jeśli uzna roszczenie za zasadne – wyda nakaz zapłaty (w odróżnieniu od postępowania zwykłego, które kończy się wyrokiem). Po wydaniu nakazu i jego doręczeniu stronie przeciwnej, pozwany może złożyć sprzeciw od nakazu zapłaty. Ma na to określony czas: dwa tygodnie od dnia doręczenia, gdy doręczenie nakazu pozwanemu ma mieć miejsce w kraju lub miesiąc od dnia doręczenia, gdy doręczenie nakazu pozwanemu ma mieć miejsce poza granicami kraju na terytorium UE lub trzy miesiące od dnia doręczenia nakazu, w przypadku gdy doręczenie nakazu ma mieć miejsce poza terytorium Unii Europejskiej.
Jeżeli w twojej sprawie, przeciwnik prawidłowo wniesie sprzeciw, nakaz zapłaty traci moc, Sąd nada sprawie nową sygnaturę i sprawa trafi do postępowania zwykłego, jednak z pominięciem pierwszych czynności.
Tutaj Sędzia przewodniczący zarządzi wymianę pism procesowych (wtedy można złożyć odpowiedź na sprzeciw) lub wyznaczy termin rozprawy. Rozprawa przebiega jak w postępowaniu zwykłym.
Wyrok
Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok. Sąd w całości lub w części utrzymuje w mocy nakaz zapłaty albo uchyla go i orzeka inaczej o żądaniu pozwu. Apelację od wyroku składa się jak w postępowaniu zwykłym.
Postępowanie nakazowe
Drugie z szybkich i popularnych postępowań to postępowanie nakazowe. Postępowanie nakazowe podobnie jak upominawcze ma na celu szybkie rozpoznanie sprawy. Jednak dodatkowo postępowanie to jest tańsze – opłata sądowa wynosi 1/4 kwoty wskazanej w “widełkach” ustawowych, jednak nie mniej niż 30 złotych. (Należy sprawdzić w ustawie, jaką opłatę powinniśmy uiścić i opłacamy 1/4 z niej).
W tym postępowaniu sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione dołączonym do pozwu: 1) dokumentem urzędowym; 2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem; 3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu (tutaj może sprawdzić się również pismo dłużnika o rozłożeniu długu na raty). Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości. Co do zasady w tych postępowaniach odchodzi się jednego roszczenia.
Istotnym jest również, że nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczający wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że żądane roszczenie może być zabezpieczone przez komornika, na przykład poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę czy wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności.
Sąd orzeka bez przeprowadzania rozprawy, na podstawie załączonych do pozwu dokumentów. W tym trybie, powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych. Pozew sporządza się podobnie jak w innych postępowania. Ważne jest, aby dołączyć dokument który jednoznacznie przesądza o możliwości rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym. Jeśli chcemy, aby Sąd rozpoznał sprawę w tym postępowania, to musimy umieścić w pozwie stosowny wniosek. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydaje się bowiem na wniosek powoda zgłoszony w pozwie.
Dalsza część postępowania jest stosunkowo podobna do postępowania upominawczego. Wydany nakaz zapłaty jest doręczany pozwanemu. Po doręczeniu pozwany może sporządzić zarzuty od nakazu zapłaty (podobnie jak sprzeciw w postępowaniu upominawczym), Termin na wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty wynosi:
1. miesiąc od dnia doręczenia, gdy doręczenie nakazu pozwanemu ma mieć miejsce na terytorium UE;
2. trzy miesiące od dnia doręczenia, w przypadku gdy doręczenie nakazu ma mieć miejsce poza UE.
Po wniesieniu zarzutów, sprawa przechodzi do rozpoznania w postępowaniu zwykłym i końcowo sąd wydaje wyrok – podobnie jak w postępowaniu upominawczym.
Podsumowanie
Dochodzenie roszczeń pieniężnych to jedno z kilku rodzajów postępowań, z którymi przedsiębiorcy mogą mieć styczność. Zdarzają się również postępowania o odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy, postępowanie o ochronę dóbr osobistych, związane z pokrzywdzeniem wierzycieli czy czynami nieuczciwej konkurencji – jednak postępowania o zapłatę stanowią najczęstsze postępowania toczone między przedsiębiorcami.
Zanim wjedziemy na drogę postepowania sądowego, warto spróbować załatwić spór polubownie, zaoszczędzimy w ten sposób czas i swoje środki. Jednak, jeśli nasz kontrahent nie będzie skłonny do żadnej ugody, sprawę można skierować na drogę postępowania sądowego. Jak widać, postępowania te odbywają się według konkretnych schematów i nie ma czego się obawiać. Mają one służyć przedsiębiorcom szybko, sprawnie i tanio odzyskiwać swoje długi.
Powyższy artykuł przedstawia podstawowe zasady w zakresie postępowania gospodarczego i cywilnego. Nie zawiera szczegółowych uregulowań oraz stanowi jedynie uproszczony i skrócony opis postepowania. Nie jest źródłem prawa i nie może stanowić jedynej podstawy podejmowania działań na drodze sądowej
Projekt powstał przy dofinansowaniu z Fundacji Agencji Rozwoju Przemysłu, pod patronatem Fundacji Popieram Dolny Śląsk oraz Fundacji Skutecznie do przodu, we współpracy z Wicemarszałkiem Województwa Dolnośląskiego – Marcinem Krzyżanowskim
