W październiku ubiegłego roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2022 Rokiem Józefa Mackiewicza z okazji 120 rocznicy urodzin pisarza. W podjętej uchwale podkreślano, że Mackiewicz był nieprzejednanym wrogiem totalitaryzmów, szczególnie komunizmu, poszukiwał wszystkiego, co mogłoby łączyć mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej, w tym antybolszewicką opozycję w Rosji, na drodze ku wolności narodów.
Warto wspomnieć, że w 2020 r. Instytut Pileckiego opublikował „Przestrzenie totalitarnego zniewolenia. Doświadczenie wojny i okupacji w twórczości Józefa Mackiewicza” Katarzyny Bałżewskiej, a w 2021 r. Instytut Pamięci Narodowej wydał książkę Kazimierza Maciąga, „Sam jeden. Józef Mackiewicz – pisarz i publicysta”. Ponadto na kanale IPNtvPl na youtube dostępnych jest kilka dyskusji o twórczości i poglądach politycznych Mackiewicza. W dniach 31 marca – 1 kwietnia 2022 r. IPN wraz Kancelarią Sejmu zorganizowały międzynarodową konferencję naukową „»Jedynie prawda jest ciekawa «. Dziedzictwo Józefa Mackiewicza w 120 rocznicę urodzin”. We Wrocławiu 17 listopada 2022 r. odbyła się konferencja „Józef Mackiewicz – odczytania współczesne. W 120 rocznicę urodzin” zorganizowana przez IPN i Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Konferencji towarzyszyła wystawa „»Jedynie prawda jest ciekawa«. Dziedzictwo Józefa Mackiewicza” przygotowana przez dr Małgorzatę Ptasińską.
Profesor Adam Fitas z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w inauguracyjnym referacie: „Józef Mackiewicz – nowe źródła i nowe propozycje badawcze” przedstawił nowe trendy i tendencje w odczytywaniu i interpretacji twórczości pisarza. Dwaj kolejni prelegenci: doc. dr Hans Christian Trepte (Uniwersytet w Lipsku) w referacie pt. „Józef Mackiewicz z perspektywy niemieckiej: stłumione prawdy, bezkarne przestępstwa, nowe odkrycia” oraz prof. Marek Zybura (Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. W. Brandta) w wystąpieniu pt. „Niemieckie wydania utworów Józefa Mackiewicza” zaprezentowali recepcję twórczości pisarza w Niemczech, gdzie przez większość swojego emigracyjnego życia Mackiewicz mieszkał i tworzył. Pomimo dość licznych wydań prac pisarza w języku niemieckim, rozpoznawalność i obecność Mackiewicza w życiu kulturalnym Niemiec jest o wiele mniejsza, niż na to zasługiwałyby jakość i ranga jego twórczości. Przed rokiem 1989 decydowały o tym względy polityczne, gdyż kwestia katyńska i promowanie antykomunizmu nie były zgodne z kierunkiem polityki zagranicznej i wewnętrznej Niemiec. Po 1989 r. słaba znajomość twórczości Mackiewicza była wynikiem nieodpowiedniej promocji jego twórczości na rynku niemieckim. Po wysłuchaniu obu referatów można było odnieść wrażenie (a przynajmniej takie odniósł piszący te słowa), że główną przeszkodą w promowaniu za granicą polskiego dorobku naukowego i kulturalnego nie są bariery zewnętrzne, lecz brak przemyślanej i długofalowej polityki kulturalnej instytucji państwa polskiego.
Recepcję twórczości Mackiewicza na Litwie przedstawiały doc. dr Irena Fedorowicz (Uniwersytet Wileński, „Recepcja twórczości Józefa Mackiewicza na Litwie”) i Ilona Lewandowska („Kurier Wileński”; „Józef Mackiewicz jako dziennikarz”). Przed rokiem 1989 twórczość Mackiewicza była znana jedynie w kręgach emigracji litewskiej. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości dorobek pisarza rozpowszechniano głównie wśród mniejszości polskiej, a w ostatnim dziesięcioleciu prace Mackiewicza są tłumaczone również na język litewski.
Prelegenci kolejnej sesji przedstawiali rozmaite aspekty pisarstwa Mackiewicza: rolę przyrody w powieściach oraz afirmację wolności jednostki wolnej od wszelkich – izmów. Warto wymienić dwa referaty: prof. Doroty Heck (Uniwersytet Wrocławski) „Antropologia literacka i retoryka prozy Józefa Mackiewicza” oraz dr hab. Krzysztofa Polechońskiego (UWr), „Józef Mackiewiczi Sergiusz Piasecki dwa życiorysy, dwie twórczości i punkty styczne”.
Po dwóch pierwszych sesjach odbyło się niezwykle interesujące spotkanie z Kazimierzem Orłosiem, krewnym pisarza, który wspominał o swojej znajomości z Mackiewiczem i kontaktach z pisarzem swojej rodziny. Autor „Cudownej meliny” naświetlił przebieg toczącego się przez czternaście lat konfliktu sądowego pomiędzy Niną Karsov a córkami i dalszą rodziną Mackiewicza o prawa do spuścizny autorskiej pisarza, który niewątpliwie ogranicza popularyzację jego twórczości w kraju i zagranicą.
W sesji popołudniowej referaty wygłosili: prof. Krzysztof Kawalec (IPN /UWr), „Imperialne resentymenty Józefa Mackiewicza”, prof. Wacław Lewandowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), „Józefa Mackiewicza marzenie o wojnie”, prof. Włodzimierz Suleja (IPN), „Józef Mackiewicz – antypiłsudczyk?” i dr Paweł Mikołaj Rozdżestwieński (IPN), „Wojskowe realia w zmaganiach polsko bolszewickich 1919– 1920 roku w twórczości Józefa Mackiewicza (na podstawie powieści »Lewa wolna«)”.
Prof. Suleja analizował w swoim wystąpieniu stosunek pisarza do Piłsudskiego i kręgu jego zwolenników. Krytyka Piłsudskiego nie była obecna jedynie w „Lewej wolnej”, lecz wyrażana była w innych wcześniejszych utworach pisarza. Prelegent zwrócił uwagę nie tylko na krytykę działań militarnych Marszałka, która spotkała się z polemiką emigracyjnych środowisk piłsudczykowskich, lecz również na sposób konstruowania we wspomnianej powieści zwolenników Marszałka, którzy są przedstawiani w zniechęcający dla czytelnika sposób. O takiej postawie Mackiewicza wobec Piłsudskiego decydować miało ziemiańskie pochodzenie autora „Lewej wolnej”, dla którego Komendant był socjalistą i terrorystą, uznanie dla kultury rosyjskiej i ogólnie przedrewolucyjnej Rosji oraz przyjęcie ponadhistorycznej perspektywy w ocenie szans wojny polsko- bolszewickiej 1920 roku.
W ostatniej sesji referaty wygłosili: prof. Tadeusz Wolsza (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), „Józef Mackiewicz i jego świadectwa dotyczące Zbrodni Katyńskiej”. „Wątek emigracyjny”, dr hab. Danuta Jastrzębska Golon (UKW/IPN), „Język sprawozdania Józefa Mackiewicza (uczestnika pierwszej ekshumacji grobów polskich oficerów z Kozielska) jako źródło wiedzy na temat katyńskiej zbrodni – odczytanie współczesne” oraz dr hab. Małgorzata Misiak (UWr/IPN), „Józefa Mackiewicza eksplikacja semantyczna rzeźni i rzezi”.
Reasumując, konferencja była niezwykle udanym przedsięwzięciem i cieszyła się sporym zainteresowaniem przybyłych słuchaczy. W niewątpliwy sposób przybliżyła postać i twórczość Józefa Mackiewicza. Jedynym jej mankamentem był brak czasu na zadawanie pytań prelegentom i dyskusję.
