Upadłość przedsiębiorcy kojarzy się raczej jednoznacznie negatywnie zarówno dla przedsiębiorcy – często z uwagi na poczucie porażki, jak i jego wierzycieli, którzy zazwyczaj pozostają niezaspokojeni. Warto jednak zwrócić uwagę, że postępowanie upadłościowe ma właśnie na celu zamknięcie działalności w taki sposób, aby w jak największym stopniu zaspokoić wierzycieli i dać przedsiębiorcy możliwość “nowego startu”.
Podmioty uprawnione do ogłoszenia upadłości
Wielu przedsiębiorców z uwagi na kryzys gospodarczy zmaga się z problemami finansowymi. To z kolei wpływa na brak możliwości bieżącego realizowania wymagalnych zobowiązań. Utrzymujący się stan niewypłacalności oraz brak realizacji należności pieniężnych prowadzi do ogłoszenia upadłości.
Kwestie dotyczące zasad prowadzenia upadłości, podmiotów uprawnionych do ogłoszenia upadłości, etapów prowadzenia postępowania, a także jego skutki uregulowane zostały przez ustawodawcę w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo upadłościowe.
Przepisy ww. ustawy znajdują zastosowanie zarówno do: przedsiębiorców w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, prostych spółek akcyjnych i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, wspólników spółki partnerskiej.
Postępowanie upadłościowe inicjowane jest poprzez złożenie wniosku. Podmiotami uprawnionymi do złożenia wniosku jest zarówno dłużnik, jak i wierzyciel osobisty. Nadto uprawnionymi do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości są:
- każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej,
- każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami, w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną,
- w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski,
- w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także pełnomocnik Rządu, państwowa osoba prawna, organ lub inna jednostka uprawniona do wykonywania praw z akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa,
- w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów,
- w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
- w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro – organ udzielający pomocy,
- w stosunku do dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego – zarządca ustanowiony w tym postępowaniu,
- w stosunku do spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek – spółka dominująca.
Co więcej przedsiębiorca ma obowiązek zainicjowania przedmiotowego postępowania w sytuacji, kiedy dłużnik znajduje się w stanie niewypłacalności, a zatem kiedy utracił zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Podmiot gospodarczy uznany jest za niewypłacalny w sytuacji, gdy opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
W przypadku osób prawnych czy jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, ze stanem niewypłacalności mamy do czynienia wówczas, gdy zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
W postępowaniu upadłościowym możemy wyróżnić dwa zasadnicze etapy. Podział ten wynika z systematyki ustawy, z której możemy wyodrębnić:
- postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz
- właściwe postępowanie upadłościowe.
Etap I Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
- Badanie wniosku pod względem wymogów formalnych oraz spełnionych przesłanek.
Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości rozpoczyna swój bieg, w momencie złożenia wniosku przez uprawniony podmiot. Wówczas sąd przystępuje do badania wniosku poprzez dokonanie sprawdzenia wymogów formalnych czy fiskalnych. Nadto przystępuje do badania:
- czy wniosek został złożony przez uprawniony podmiot,
- czy dłużnik posiada zdolność upadłościową,
- czy istnieją przesłanki do ogłoszenia jego upadłości,
- czy istnieją przesłanki do zabezpieczenia majątku dłużnika, do czasu zakończenia się postępowania.
- jakiego rodzaju upadłość względem dłużnika możemy ogłosić.
- Rozpoznanie wniosku
Następnie po zbadania ww. elementów sąd upadłościowy przystępuje do formalnego bądź merytorycznego rozpoznania wniosku i wydania w tym zakresie rozstrzygnięcia.
W sytuacji, gdy wniosek w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie odpowiada wymogom formalnym bądź też z innych przyczyn jest niedopuszczalny sąd upadłościowy wydaje rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu wniosku, jego odrzucaniu lub umorzeniu postępowania.
W sytuacji, gdy złożony wniosek odpowiada prawu, wówczas sąd przystępuje do merytorycznego rozpoznania sprawy, które następuje poprzez wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości (obejmującej likwidację majątku upadłego dłużnika lub z możliwością zawarcia układu) albo oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Termin rozpoznania wniosku przez sąd wynosi 2 miesiące od daty złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
- Postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika.
Jak wspomniałam wcześniej, gdy wniosek odpowiada wymogom formalnym oraz fiskalnym, wówczas sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Datą upadłości dłużnika jest data wydania postanowienia.
W sytuacji, gdy postanowienie o ogłoszeniu upadłości zostało wydane po ponownym rozpoznaniu sprawy, na skutek uchylenia postanowienia przez sąd drugiej instancji za datę upadłości uważa się datę wydania pierwszego postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Etap II Właściwe postępowanie upadłościowe.
Drugi etap postępowania upadłościowego rozpoczyna się z momentem ogłoszenia upadłości. Wówczas postępowanie to rozpoczyna się na skutek zgłoszenia do właściwego organu przez uprawniony do tego podmiot właściwie opłaconego i pozbawionego braków formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości.
Na tym etapie postępowania czynności podejmowanego są przez syndyka w celu zaspokojenia należności wierzycieli. Syndyk wówczas podejmuje czynności zmierzające do ustalenia wierzytelności oraz winien określić masę upadłości (stan czynny oraz bierny). W niniejszym postępowaniu możemy wyróżnić trzy rodzaje czynności, które podejmuje Syndyk. Pierwsza kategoria czynności wiąże się z:
- badaniem możliwości zaspokojenia wierzytelności przysługujących poszczególnym wierzycielom (dokonanie obwieszczenia o ogłoszeniu upadłości oraz wezwanie wierzycieli do zgłaszania swoich roszczeń),
- oceną zgłoszonych wierzytelności,
- sporządzeniem listy wierzytelności.
Druga kategoria czynności związana jest ze sprawowaniem zarządu nad masą upadłości, co wiąże się z ustaleniem składników masy upadłości oraz wyodrębnieniem składników, które mogą przyczynić się do zaspokojenia wierzyciela. Trzecia kategoria czynności wiąże się z podziałem sum uzyskanych z podziału sporządzonej masy upadłości.
Rodzaje postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe dzieli się na dwa rodzaje:
- upadłość likwidacyjną – wiąże się ona ze sprzedażą składników majątku należącego do dłużnika, w tym przedsiębiorstwa. Po utworzeniu masy upadłości oraz dokonaniu jej podziału następuje podział w oparciu o sporządzany plan podziału sumy uzyskanej z likwidacji pomiędzy wierzycieli według kolejności określonej w ustawie. Ten rodzaj upadłości prowadzi syndyk oraz sędzia komisarz.
- upadłość układową – polega ona na zatwierdzeniu przez sąd oraz uznaniu przez zgromadzenie wierzycieli sposobu restrukturyzacji dłużnika. Wiąże się to z możliwością zachowania przez dłużnika przedsiębiorstwa i spłatą wierzytelności z zysków, jakie ono przynosi. Decydując się na ten rodzaj postępowania, dłużnik winien sporządzić propozycje układową, w której wskażę propozycję spłaty wierzycieli, sposób spłaty oraz źródło finansowania. Postępowanie prowadzi wyznaczony przez sąd nadzorca lub zarządca- w sytuacji, gdy dłużnik został pozbawiony prawa zarządu.
Koszty postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe nie należy do najtańszych. Opłata sądowa od wniosku o ogłoszenie upadłości wynosi 1000 zł i jest to opłata stała. Należy również uiścić zaliczkę na wydatki związane z postępowaniem, w wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Na uwadze należy mieć również dodatkowe koszty, w szczególności związane z występowaniem syndyka w innych procesach, jego wynagrodzeniem, czy też kosztami związanymi z przeprowadzeniem likwidacji majątku.
Sąd może również ustanowić tymczasowego nadzorcę, który oszacuje koszty postępowania. W sytuacji, gdy majątek dłużnika okaże się niewystarczający na pokrycie kosztów całego postępowania lub majątek dłużnika wystarczy jedynie na zaspokojenie tych kosztów, postępowania upadłościowego nie wszczyna się, zaś w przypadku wszczętego sąd oddali wniosek.
Skutki zakończenia postępowania upadłościowego.
Prawomocnie zakończone postępowanie upadłościowe stanowi podstawę do wykreślenia wpisów dotyczących upadłości w księdze wieczystej i w rejestrach.
W sytuacji umorzenia postępowania upadłościowego umarza się wszczęte przez syndyka niezakończone procesy o uznanie za bezskuteczną czynności dokonanej przez upadłego ze szkodą dla wierzycieli. Wzajemne roszczenia o zwrot kosztów procesu wygasają.
W sytuacji uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego, wówczas upadły odzyskuje prawo zarządzania swoim majątkiem i rozporządzania jego składnikami. Syndyk wydaje niezwłocznie upadłemu jego majątek, księgi, korespondencję i dokumenty. W razie potrzeby sąd wyda postanowienie nakazujące przymusowe odebranie majątku.
Syndyk pokrywa koszty przechowania ksiąg, korespondencji lub dokumentów z funduszów masy upadłości, jeżeli posiada płynne środki pozwalające na pokrycie tych kosztów. Jeżeli oddanie na przechowanie ksiąg, korespondencji lub dokumentów jest niemożliwe, podlegają one złożeniu do właściwego archiwum wraz z aktami postępowania upadłościowego na koszt upadłego, z wyjątkiem dokumentacji osobowej i płacowej, do której stosuje się przepis
Jeżeli upadły nie odbiera ksiąg, korespondencji lub dokumentów w terminie wyznaczonym przez syndyka, to syndyk oddaje je na przechowanie na koszt upadłego. Koszty te ściąga się w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji opłat sądowych W przypadku braku płynnych środków syndyk dokonuje za zgodą sądu likwidacji majątku w celu pokrycia kosztów ich przechowania.
Podsumowując, postępowanie upadłościowe znajduje zastosowanie w sytuacji, w której przedsiębiorca utracił płynność finansową i nie ma możliwości jej odzyskania. Wówczas ogłoszenie upadłości jest ostatnią deską ratunku, która pozwoli przedsiębiorcy dojść do porozumienia z wierzycielami, ustalić plan spłaty i podjąć próbę odbudowy swojego majątku.
Projekt powstał przy dofinansowaniu z Fundacji Agencji Rozwoju Przemysłu, pod patronatem Fundacji Popieram Dolny Śląsk oraz Fundacji Skutecznie do przodu, we współpracy z Wicemarszałkiem Województwa Dolnośląskiego – Marcinem Krzyżanowskim
