Wznoszę toast za dwie najlepsze armie świata, fińską i sowiecką! Niestety, nasza armia jest jednak zbyt mała i dlatego wy tu teraz jesteście.
To słowa Gustawa Mannerheima w 1939 roku do sowieckich wysłanników, którzy żądali wydania w dzierżawę części przygranicznej Karelli. Ponadto domagali się wydania półwyspu Hanko, leżącego na zachód od Helsinek, by wybudować tam bazę dla okrętów i lotnictwa wojskowego. Rozmowy strony sowieckiej prowadził osobiście Stalin, co świadczy o tym, że te rokowania miały dla niego ogromne znaczenie. Aby wzmocnić presję, Sowieci otworzyli stację radiową „Moskwa Tiltu”, która nadawała audycję w języku fińskim. Propagandowa tuba „stroiła instrumenty wojenne” służące do uzasadnienia żądań. Kiedy Finowie odrzucili „przyjazne” propozycje, Sowieci przeprowadzili prowokację – ostrzelali własną jednostkę strażniczą we wsi Mainila, w której zginęło czterech sowieckich żołnierzy, a dziewięciu zostało rannych. O atak oskarżono Finów. Sowieci nie wyrazili zgody na utworzenie mieszanej komisji, która zbadałaby sprawę, a 29 listopada 1939 roku wypowiedzieli traktat o nieagresji z 1932 roku. Dwa dni później bez wypowiedzenia wojny wkroczyli do przygranicznej Terijoki i tam utworzyli marionetkowy rząd Otto Kuusinena, byłego czerwonogwardzisty, przebywającego w Rosji od zakończenia pierwszej wojny światowej. Propaganda sowiecka domagała się „ukarania” prawowitego rządu w Helsinkach, który „od dłuższego czasu przygotowywał akcje wywrotowe przeciwko Krajowi Rad”. 600-tysięczna armia sowiecka zaatakowała Finlandię na całej długości granicy. Finowie mogli przeciwstawić agresorowi 300 tysięcy żołnierzy, w dodatku słabiej wyposażonych. Różnicę niwelował ogromny patriotyzm Finów oraz przekonanie o słuszności obrony. Braki w wyposażeniu Finowie nadrabiali własną inwencją. Po raz pierwszy zastosowali na masową skalę „koktajle Mołotowa”. Tworzyli też zasadzki na zamarzniętych jeziorach; na przykład drążyli dziury w lodzie, które zakrywali celofanem niewidocznym dla czołgistów. Do drewnianych skrzynek połączonych linkami wkładali kostki trotylu, po czym umieszczali ładunek pod zamarzniętą taflą lodu itp. Te działania przynosiły efekty – w ciągu pierwszych pięciu dni Sowieci stracili 80 czołgów. W jednej tylko bitwie, w grudniu 1939 roku pod Toivajarvi na północ od jeziora Ładoga, zginęło 4 tys. żołnierzy rosyjskich, 600 zostało rannych, Sowieci stracili 60 czołgów, 31 dział i kilka tysięcy karabinów. Po stronie fińskiej było 600 zabitych i 1300 rannych. W sumie, w ciągu kilku miesięcy „wojny zimowej” zginęło 25 tys. Finów, a 55 tys. zostało rannych. Sowieci stracili od 700 tys. do 1 mln żołnierzy. Co wpłynęło na tak silne dysproporcje w stratach obu armii? Przewaga Sowietów pod względem broni pancernej i przyjęcie formy blitzkriegu nijak się miały do warunków, w jakich atakowali. Wszak już nazwa kraju – SUOMI wywodzi się od słowa suo, czyli bagno. Stare porzekadło mówi, że „Bóg stwarzając świat, zapomniał oddzielić ziemię od wody w Finlandii”. W takich warunkach trudno skutecznie wykorzystać broń pancerną, bo grzęzła w bagnie. Do tego „Linia Mannerheima”, czyli pas umocnień na Półwyspie Karelskim skutecznie uniemożliwiał oddanie strzału z dalszej odległości. W konsekwencji pojazdy pancerne były zmuszone do walki z małej odległości, co przy skuteczności broni przeciwpancernej Finów oraz możliwości użycia „koktajli Mołotowa”, powodowało olbrzymie straty. Duże zalesienie terenu walk uniemożliwiało obserwację „z powietrza” przez sowieckie samoloty. Do tego fińskie oddziały atakowały nocą pozycje przeciwnika pozbawionego wsparcia artylerii. Finowie dobrze znali teren – liczne jeziora i wąskie groble pomiędzy nimi tworzyły przeszkody nie do zdobycia. Także warunki klimatyczne były sprzymierzeńcem Finów. Przebywanie na ziemi pozbawionej możliwości zaopatrzenia dodatkowo komplikowało możliwości żołnierzy sowieckich. Sowieci musieli liczyć na zrzuty drogą lotniczą, co nie było łatwe w warunkach leśnych, próbowali na własną rękę zaopatrywać się w żywność, a kiedy rozpalali ogniska nocą, stawali się łatwym łupem fińskich snajperów. Żołnierze fińscy stosowali białe maskowanie, dzięki czemu byli zimą niewidoczni dla przeciwnika.
Pomimo wszystkich atutów armia fińska nie mogła wyjść z tych zmagań zwycięsko. Nie sprzyjała temu sytuacja międzynarodowa. Szwedzi nie wyrażali zgody na przemarsz pomocy brytyjskiej i francuskiej przez ich terytorium, bo to oznaczałoby przyłączenie się do wojny z Niemcami. Alianci mieli w planach albo tranzyt drogą szwedzką do Finlandii, albo okupację szwedzkich złóż rudy żelaza, które wobec wojny stawały się surowcem strategicznym. W inwazji mieli wziąć udział polscy żołnierze z Brygady Strzelców Podhalańskich, którzy ostatecznie kilka miesięcy później wylądowali w Norwegii pod Tobrukiem. Finowie próbowali jeszcze negocjować ze Stanami Zjednoczonymi, by ci podjęli się mediacji z Sowietami, ale nie przyniosło to skutków. Niemcy, związane paktem Ribbentrop-Mołotow, toczyły rozmowy z Sowietami, zakończone podpisaniem na początku lutego 1940 r. umów gospodarczych na dostawę sowieckiej żywności, ropy i innych surowców strategicznych. Finów wsparły natomiast Włochy, które sprzedawały im broń, podobnie jak Węgry, Hiszpania oraz Szwecja i Belgia. Szwedzi dodatkowo wsparli Finów, wysyłając szpital Czerwonego Krzyża. Ze Szwecji i Norwegii pochodziło także 800 ochotników, gotowych walczyć z Sowietami. Węgrzy wysłali batalion piechoty. Polski poseł Henryk Sokolnicki, który pełnił funkcję ambasadora RP w Helsinkach, nawoływał polityków z całej Europy do udzielenia Finom pomocy. Miało to ten tylko skutek, że Sowietów wykluczono z Ligii Narodów – struktury, która w tamtych realiach nie miała większego znaczenia.
„Wojna zimowa” była niczym walka Goliata z Dawidem. Sowieckie imperium połamało sobie zęby, by osiągnąć cel, a zakończenie wojny było pyrrusowym zwycięstwem Moskwy.
Andrzej Manasterski
