Nie tylko przy okazji Wielkiego Postu, chociaż może w tym czasie szczególnie, warto się zatrzymać nad znaczeniem pokuty w życiu chrześcijańskim. A skoro duchowość stanowi pewien sposób życia, a nie tylko pojedynczy akt, należy też określić, jakie działania są związane z rozwijaniem pokutnego stylu życia. Obok sakramentu pokuty istnieją dwie grupy pozasakramentalnych form przepraszania Boga za grzechy, zwłaszcza gdy chodzi o grzechy powszednie: liturgiczne i niezwiązane bezpośrednio z liturgią.
Do pierwszej grupy należy już sam udział w Eucharystii oraz te wszystkie elementy celebracji liturgicznych, w których wierni wyznają, że są grzesznikami, i proszą Boga i braci o przebaczenie. Ma to miejsce głównie w czasie głoszenia i słuchania słowa Bożego, w specjalnych w celebracjach pokutnych, we wspólnej modlitwie i elementach pokutnych liturgii mszalnej. Wszystkie jednak winny być ożywione wiarą, nadzieją i miłością, ponieważ mają prowadzić do Eucharystii – ofiary naszego pojednania, złożonej przez Chrystusa raz na zawsze na odpuszczenie grzechów.
Do nieliturgicznych form pokuty możemy zaliczyć nabożeństwa przebłagalne, uczestnictwo w drodze krzyżowej i gorzkich żalach, odmawianie psalmów i modlitw pokutnych. Duże znaczenie w czynieniu pokuty i mocy gładzenia grzechów mają również: cierpliwość, współuczestnictwo w cierpieniach Chrystusa, spełnianie dzieł miłosierdzia i miłości, codzienne nawracanie się według wskazań Ewangelii połączone z wolą działania i postanowieniem porzucenia grzesznego sposobu życia. Jako środki prowadzące do otrzymania przebaczenia grzechów. Katechizm Kościoła Katolickiego wymienia też „wysiłki podejmowane w celu pojednania się z bliźnim, łzy pokuty, troskę o zbawienie bliźniego, wstawiennictwo świętych i praktykowanie miłości” (KKK, 1434).
Według św. Jana Pawła II drogami wiodącymi do pojednania z Bogiem i braćmi są też: pokonywanie egoizmu, znoszenie niesprawiedliwości i dominacji nad drugim człowiekiem, znoszenie wyzysku innych, pokonywanie grzesznego przywiązania do dóbr materialnych, zwycięstwo nad niepohamowaną przyjemnością (ReP, 8). Katechizm Kościoła Katolickiego do pozasakramentalnych form pokuty zalicza czyny i wysiłki podejmowane celem pojednania się z bliźnimi, łzy żalu, troskę o uświęcenie drugich, wstawiennictwo świętych i codzienną praktykę miłości bliźniego. Pokuta prowadząca do prawdziwego wewnętrznego nawrócenia dokonuje się również przez troskę o biednych, o sprawiedliwość i praworządność, unikanie własnych błędów, braterskie upomnienie, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, przyjęcie i cierpliwe znoszenie prześladowań (KKK, 1435).
Uczeń Jezusa, podejmując różne formy pokuty zewnętrznej, nie może zapominać o istotnym znaczeniu pokuty wewnętrznej. To, co jest najbardziej istotne w chrześcijańskim rozumieniu pokuty, zawiera się w greckim słowie metánoia. Chodzi o wewnętrzną zmianę całego człowieka, dzięki której zaczyna on właściwie myśleć, sądzić i układać swe życie, przeniknięty świętością i miłością Boga, które w Jego Synu zostały nam na nowo objawione oraz w pełni udzielone. Chodzi zatem o nawrócenie, które obejmuje: poznanie i zrozumienie popełnionego zła, żal i skruchę z powodu grzechów, postanowienie czynienia dobra oraz wynagrodzenie za popełnione grzechy. Zatem „pokuta wewnętrzna zawiera równocześnie pragnienie i postanowienie zmiany życia oraz nadzieję na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski. Temu nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek, który ojcowie Kościoła nazywali smutkiem duszy i skruchą serca (KKK, 1431).
Ks. Leszek Smoliński
