Blisko 10 tys. emerytów spośród 16 tys. działaczy antykomunistycznych wciąż czeka na satysfakcjonujące świadczenia, bo przecież nie mogą być takie, jak ich oprawców, esbeków.
Obowiązująca od sześciu lat ustawa o działaczach antykomunistycznych i osobach represjonowanych z powodów politycznych była nowelizowana sześciokrotnie i wciąż nie spełnia oczekiwań zainteresowanych. Jednak medialne papugi kłapały dziobami, że to kolejne przywileje. Resort rodziny i spraw społecznych odpowiadał, że to małe podziękowanie.
Jak zwykle bywa w historii – tak niewielu zrobiło tak wiele dla wszystkich. Bo to dzięki działaczom antykomunistycznym wszyscy mogą korzystać z możliwości demokracji. Nieubłagany czas powoduje, że bohaterowie odchodzą, nie doczekawszy się sprawiedliwych wynagrodzeń.
Tymczasem – jakkolwiek by to brzmiało ponuro czy okrutnie – nie brakuje przypadków likwidacji grobów działaczy, o które nikt nie dba. Taka jest wdzięczność owych wszystkich, dla których tak niewielu zrobiło tak wiele. Więc memento dla beneficjentów: spieszcie się sprawiedliwie wynagrodzić działaczy, zanim skażecie ich na zapomnienie.
Nie ma przecież argumentów, by nie wspierać działaczy opozycji antykomunistycznej, gdy nadwyżka budżetowa sięga 47 mld zł, a Narodowy Instytut Wolności dofinansowuje homopropagandę w Wodzisławiu Śląskim (tzw. marsz równości).
Zanim jednak działacze antykomunistyczni doczekają się sprawiedliwości, esbecy już znajdują obrońców wśród krajowych postkomunistów, brukselskich lewaków i „kasty” sędziowskiej. Niezawiśli sędziowie przywracają im przywileje, powołując się na zasady konstytucyjne i demokratycznego państwa prawnego.
Po kawałku
Trzeba było ponad dwudziestu lat, by działacze opozycji antykomunistycznej wywalczyli 400 zł świadczenia oraz wyrównanie (od października 2020 roku) emerytur do wysokości średniej krajowej (skorzystało z niego 5,5 tys. działaczy, pobierających świadczenie poniżej średniej, co obrazuje ich nędzną sytuację materialną). Postulowane podwyższenie świadczenia dla działaczy do wysokości 70 proc. średniej płacy krajowej nie zostało zrealizowane.
Dzięki kolejnej nowelizacji ustawy, więcej działaczy (podwyższenie progów dochodowych) będzie mogło korzystać z okresowej pomocy pieniężnej i jednorazowej pomocy pieniężnej (dwa razy w roku). Niezależnie od tego, działacze mogą korzystać ze zniżki 50 proc. na komunikację miejską (w wielu miastach seniorzy mają darmowe przejazdy) oraz 51 proc. na komunikację kolejową, choć jak wiadomo ludzie starsi mniej podróżują.
Jednak to samorządy decydują o komunikacji zbiorowej, tak jak o opłatach parkingowych. Stołeczny prezydent posunął się w swej małostkowości do odrzucenia propozycji zwolnienia z opłat parkingowych działaczy antykomunistycznych, choć jest ich tak niewielu, więc uszczerbek dla miejskiej kasy byłby znikomy. Kolejne dzielnice Warszawy planują wprowadzenie strefy płatnego parkowana. Projekty nie przewidują zwolnienia działaczy z opłat (zwolnieni są powstańcy i uczestnicy walk w stolicy w latach 1939-1945).
Przywilej korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych w aptekach – ogranicza w dużej mierze niełatwa sytuacja w służbie zdrowia (brak lekarzy, kolejki pacjentów). Podobnie z dostępem (bez skierowania) do specjalistów. I nie inaczej jest w pierwszeństwie do środowiskowej opieki socjalnej czy dostępie do domów pomocy społecznej.
W mozolnych dochodzeniach do sprawiedliwości działacze opozycji antykomunistycznej nie mogą posługiwać się nawet postkomunistyczną konstytucją, która o nich nie wspomina (mówi o weteranach walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidach wojennych).
Na razie wielu działaczy musi się zadowolić świadczeniem w wysokości 400 zł (waloryzowanym), inni – zrównaniem ich emerytur ze średnią krajową (ok. 2500 zł, minimalna płaca – 2800 zł), czyli ze świadczeniami esbeckimi.
– To hańbiące zestawienie – uważa Alina Cybula-Borowińska, prezes Stowarzyszenia Kobiet Internowanych, Więzionych, Represjonowanych w Stanie Wojennym Regionu Mazowsze. – Zasługi działaczy nie są doceniane. Wciąż czekamy na sprawiedliwe rozstrzygnięcia dla całego środowiska. Niestety brak rzeczowej konsultacji. Znaleźliśmy się w pacie połowicznych rozwiązań.
Rodzina
Tymczasem wśród działaczy antykomunistycznych jest coraz więcej nie tylko ubogich, ale coraz więcej zadłużonych. Brak środków na utrzymanie nie pozwala też opłacać bieżących świadczeń. Stąd rosnące zadłużenie i widmo zachłannego komornika. Trudno przeżyć bez udzielenia pomocy, cokolwiek by mówić, zasłużonemu.
Wielu działaczy, którzy poświęcili znaczną część swego życia dla odzyskania niepodległości Polski, żyje w nędznych warunkach. Nierzadko brakuje im pieniędzy na lekarstwa. Wielu to ofiary nieludzkich warunków internowania. Wielu traciło pracę na skutek represji. Inni nie mogli znaleźć zatrudnienia, napiętnowani wilczym biletem. Odbijało się to na standardzie życia rodziny. Bezrobotni pozostawali na utrzymaniu małżonka. Kto mógł, wyjeżdżał za granicę, choć rozłąka często osłabiała więzy rodzinne.
Niedostatek odczuwały też dzieci, w końcu nie ze swojej winy. Nierzadko w szkole były szykanowane przez nauczycieli, wyśmiewane przez rówieśników. Bieda eliminowała je z życia towarzyskiego. A przecież przeżyły swoje, gdy w domu były rewizje, gdy ojciec lub matka byli aresztowani, a one pozbawione rodzicielskiej troski i miłości. Nie mówiąc o tym że rzutowało to niekorzystnie na ich szanse życiowe. Drugiemu pokoleniu działaczy antykomunistycznych daleko do statusu materialnego i społecznego progenitury grubokreskowych komunistów czy dorobkiewiczów transformacyjnych. A przecież to właśnie działacze antykomunistyczni umożliwili im osiągnięcie tego dobrostanu.
O status działacza opozycji antykomunistycznej może wystąpić zainteresowany, ale także wdowa lub wdowiec czy inny członek rodziny zmarłego. Jednak członkom rodzin nie przysługuje wsparcie finansowe.
– Jeżeli rodziny ucierpiały na skutek działalności antykomunistycznej, dzieci miały gorszy start życiowy, to członkowie rodzin powinni otrzymywać połowę świadczenia po zmarłym działaczu – mówi Alina Cybula-Borowińska. Tak właśnie jest w przypadku kombatantów – uczestników walk zbrojnych.
Kariera
Czy można mówić o dyskryminacji prawnej w odniesieniu do działaczy antykomunistycznych, starających się o sprawiedliwość dziejową, a nawet odwoływać się do konstytucyjnych deklaracji? – pytania retoryczne. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że jakaś mniej lub bardziej symboliczna rekompensata przysługiwałaby tym wszystkim, którzy postawili służbę niepodległej ojczyźnie nad swoją drogą życiową. I w tej sytuacji świadczenie emerytalne w wysokości średniej płacy krajowej nie jest wygórowanym żądaniem.
Podczas gdy III RP przez wiele lat wypłacała esbekom uprzywilejowane emerytury, działacze antykomunistyczni czekali na ustawowe zadośćuczynienie. Więzieni, wyrzucani z pracy, relegowani ze studiów, ci których kariera życiowa kończyła się tragicznym wykluczeniem, nie mieli szans na wypracowanie godnej emerytury. Zarabiali niewiele, nie uzyskiwali odpowiedniego stażu pracy. Ich przegrane życie na granicy wegetacji i poczucie krzywdy, to cena która obciąża sumienie grubokreskowych beneficjentów, do których na razie ta świadomość dociera w niewielkim stopniu.
Tymczasem nikt nie liczy złamanych karier życiowych, nikt nie szacuje domniemanych korzyści, jakie byłyby ich udziałem, gdyby nie podjęli działalności antykomunistycznej. Ponieważ to zrobili, stali się pomijanym marginesem społecznym, obywatelami drugiej kategorii. Na straży wolności i praw człowieka i obywatela stoi jak wiadomo Rzecznik Praw Obywatela. – Podniesienie wysokości emerytur działaczy antykomunistycznych do wysokości średniej płacy krajowej wymagałoby zmiany dotychczasowego stanu prawnego – mówi Anna Szałek, dyrektor Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w Biurze RPO. Zmiany te dotyczą polityki społeczno-ubezpieczeniowej oraz finansowej państwa, na które RPO nie ma wpływu – nie uczestniczy bowiem w procesie stanowienia prawa. Kształtowanie polityki społecznej państwa należy do rządu i parlamentu.
Godność
Nie ulega wątpliwości, że gdyby nie zaangażowali się w działalność antykomunistyczną, to nie musieliby się starać o pomoc, czy liczyć na państwowe miłosierdzie. Znaczna część traktowała działalność jako obywatelską powinność, jako rodzaj obowiązku wobec kraju i rodaków. I nie myślała wówczas o żadnych gratyfikacjach.
W 1998 roku posłowie przegłosowali uchwałę o naprawieniu krzywd, wyrządzonych przez władze komunistyczne. W 2021 roku w czasie prac w sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny tylko dwóch posłów było za podwyższeniem świadczeń dla działaczy antykomunistycznych do 70 proc. średniej płacy krajowej oraz wcześniejszym przejściem na emeryturę (nawet bez wymaganego stażu). Ostatnio posłowie jakby się zmitygowali, bo w projekcie ustawy (z inicjatywy PiS) proponują jednorazowe świadczenie dla działaczy w wysokości 3 tys. zł.
Byłaby to kontynuacja permanentnej nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej, zamiast ostatecznego rozwiązania, satysfakcjonującego całe środowisko. Jej kolejne połowiczne rozwiązania (traktowane przez jednych jako półśrodki, przez innych jako sukces), różnicują i dzielą środowisko działaczy. – Znamy postulaty działaczy opozycji antykomunistycznej – mówi Tomasz Lis, dyrektor Biura Dyrektora Generalnego w Urzędzie ds. Kombatantów. – Pewna grupa uważa postulaty zwiększenia świadczenia do wysokości średniej płacy krajowej za zbyt daleko idące wobec świadczeń kombatantów czy inwalidów wojennych. Inni domagają się podwyższenia dodatku dla działaczy do wysokości 70 proc. średniej płacy krajowej. Nie nam rozstrzygać, gdy środowisko ma wiele różnych postulatów, tym bardziej, że Urząd ds. Kombatantów nie ma inicjatywy ustawodawczej.
Jeżeli będzie przedstawiony konkretny projekt ustawy, to wówczas zajmiemy stanowisko.
