9,1 C
Warszawa
piątek, 29 marca, 2024

Turcja bliżej – Michał Mońko

26,463FaniLubię

Sześć wieków, sześć lat i sześć miesięcy minęło od nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską i Turcją. Na przestrzeni tych wieków nie tylko wojowaliśmy z Turcja, ale także handlowaliśmy, wysyłaliśmy do Stambułu legacje dyplomatyczne, sprowadzaliśmy z Turcji konie, stroje, a nawet królewskie łaziebne. Już w siedemnastym wieku Polacy byli podobni do Turków w sposobie wojowania i w strojach. „Polacy i Turcy są jak bracia… bo i długość prawic, i krój stroju, siedzenie na koniu, sposób wojowania Polaków z naszym Narodem tak są podobne, że tylko nas różni wiara. Polacy co w sercu to i w uściech, jak wolnemu narodowi należy” – mówił w 1760 roku Ibrahim Effendi, minister Koronny Dywanu Porty Ottomańskiej, do Adama Gotartowskiego, sekretarza poselstwa Józefa Podoskiego do Stambułu.

Kiedy Polska straciła wolność, Turcja nie uznała rozbiorów. Nad Bosforem mieli gościnę wygnańcy po powstaniach narodowych. Dzisiaj Polacy przyjmowani są w Turcji z przyjaźnią. Doświadczył tej przyjaźni prezydent Andrzej Duda, którego gościł niedawno prezydent Recep Tayyip Erdoğan. To wybitny polityk i przywódca Turków, porównywany do Atatürka, symbolu wolnej Turcji.

- Autopromocja - KLIKNIJ NA GRAFIKĘ-

Republikańska Turcja rodziła przed stu laty, akurat w czasach, gdy także Polska walczyła o swoje istnienie i o granice. Wolność nie była dana Turkom, ale zdobyta w krwawej walce z państwami zaborczymi, które podzieliły upadające państwo Osmanów miedzy Anglię, Grecję, Armenię, Francję i Włochy.

Trację i wybrzeże Morza Śródziemnego w rejonie Izmiru zajęli Grecy. Weszli do Izmiru już 15 maja 1919. Uzbrojeni i wspierani prze Anglików, posuwali się w głąb Anatolii, paląc po drodze tureckie wsie i miasteczka.

Lloyd George miał tajny plan zniszczenia Imperium Ottomańskiego. Zajmowała się tym nie tylko armia, ale także Biuro Propagandy Wojennej (Britain’s War Propaganda Bureau) w Buckingham Gate w Londynie, podlegle Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Biuro miało na względzie tylko dwa państwa: Turcję i Niemcy. Szefem Biura Propagandy był Charles Masterman.

Modły w świętym Eyüp

Lloyd George miał tajny plan zniszczenia Imperium Ottomańskiego. Zajmowała się tym nie tylko armia, ale także Biuro Propagandy Wojennej (Britain’s War Propaganda Bureau) w Buckingham Gate w Londynie, podlegle Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Biuro miało na względzie tylko dwa państwa: Turcję i Niemcy. Szefem Biura Propagandy był Charles Masterman.

Na statku koło Kadiköy

Podział Turcji został określony w tajnych rozmowach w San Remo. Stambuł i Cieśniny okupowały wojska mieszane angielskie, greckie i francuskie. Zachodnią Anatolię anektowali Włosi. Środkowa Anatolia aż po Sivas przypadła Francji. Rejon Mosulu, bogaty w naftę, wzięli Anglicy. Rejon Erzurum, Bitlis i Bayezit zajęła Armenia, brutalnie rugując stamtąd Turków.

Stambuł. Turcy z Anatolii na tle Ayasofii

Turcja miała być wyparta nie tylko z Europy, ale także z Anatolii. Rozbiory Turcji i zepchnięcie Turków w jakiś kąt Azji Środkowej wymagało wcześniejszego urobienia brytyjskich aliantów, szczególnie Stanów Zjednoczonych.

Istiklal Caddesi

Niepogodzony z rozbiorami Mustafa Kemal, zwany później Ojcem Turków (Atatürk), opuścił Stambuł i wylądował 19 maja 1919 roku w czarnomorskim porcie Samsun. Tu, na skrawku wolnej jeszcze Turcji, ogłosił wojnę narodową z wojskami zaborczymi.

Na wieść o działaniach Mustafy Kemala, nadzorowany przez Anglików mufti Stambułu wydał fatwę, która nakazywała zabijanie żołnierzy Kemala. Natomiast trybunał sułtański, także pod nadzorem angielskim, skazał zaocznie Mustafę Kemala na karę śmierci.

Bosfor, wieś Anadolu

Plan Lloyd George’a streszczał się w haśle: „Turcja musi odejść!”. Realizacją tego hasła w sferze propagandowej zajmował się pułkownik John Buchan, współpracownik Biura Propagandy, równocześnie korespondent The Times, a od 1917 roku główny propagandysta rządu brytyjskiego.

Istotną rolę w przedsięwzięciu Buchana odgrywał Stephen Gaselee, urzędnika MSZ, strażnik dokumentów w Foreign Office. Biuro Propagandy zatrudniało znanych pisarzy i dziennikarzy. Główne nazwiska to twórcy fikcji literackiej: William Archer, John Buchan, Hall Caine, Artur Conan Doyle, Arnold Bennet, Stephen Gaselee, John Masefield, G. Chesterton, John Galsworthy, Tomas Hardy, Gilbert Parker, G. Trevelyan, M. Wells, Rudyard Kipling. Pisali oni z sufitu rzeczy niezwykłe, wręcz szalone – zawsze tylko o Turkach i Niemcach.

W roku 1916 została wydana książka autorstwa Jamesa Bryce’a i Arnolda Toynbee: „Traktowanie Ormian w Imperium Osmańskim w latach 1915-16 na podstawie świadków”. Problem w tym, że ci rzekomi świadkowie nie mili nazwisk, a miejscowości były ukryte. Dopiero po latach pojawiły się w książce nazwiska i nazwy miejscowości. Ale nie można było tych nazwisk i miejsc zweryfikować.

Buchan pisał, że Turcja jest intruzem w Europie. Turków przedstawiał jako lud niezdolny do rozwoju społecznego i do integracji z narodami, które zamieszkują region. Stephen Gaselee „strażnik dokumentów” i współpracownik Johna Buchana, przekonywał, że Turcy są niezdolni do reform i samorządu obywatelskiego.

Tymczasem Mustafa Kemal już w połowie 1919 roku utworzył armię, odrzucił traktat rozbiorowy i zażądał pełnej niepodległości dla Turcji. Poparło go Wielkie Zgromadzenie Narodowe. Kemal został przewodniczącym Zgromadzenia i prezesem rządu Zgromadzenia Narodowego.

Rozpoczęła się krwawa wojna. Drugiego grudnia 1920 wojska tureckie pobiły i zmusiły do wycofania wojska Armenii. Następnie zostali zmuszeni do wycofania się z wojny Francuzi i Włosi. Głównym przeciwnikiem Turcji stała się Grecja. Latem 1921 roku Kemal Pasza został naczelnym wodzem armii tureckiej. Front ustabilizował się 75 km od Ankary. W krwawej bitwie nad rzeką Sakaria Turcy odrzucili Greków.

Walki na froncie były niezwykle zażarte. Na przykład, wieś Hayman kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk. Na odcinku tej wsi poległo ponad stu tureckich oficerów i niemal tysiąc żołnierzy. Anglicy zrozumieli pierwsi, że pokonanie Turcji na polu walki jest niemożliwe. W tej sytuacji ogłosili neutralność, zwolna wycofywali się z wojny z Turcją, a jednocześnie tworzyli drugi front tej wojny, front propagandowy.

Anglicy doznali potwornej klęski pod Galipoli. Zginęło tam i umarło na okrętach pond sto tysięcy brytyjskich żołnierzy! W roku 1920 klęskę w wojnie z Turcją ponieśli nie tylko Anglicy, nie tylko Grecy, Ormianie, Francuzi i Włosi. Te klęski i nienawiść po klęskach kazała przedstawiać Turków jako półdzikich wojaków, którzy mordowali jeńców i ludność Armenii. Na froncie nienawiści i propagandy Anglicy byli niezwyciężeni.

Czemu przedstawiali Armenię jako ofiarę Turków? Bo to, jak mówili propagandyści, „wysokie góry, krańce mapy, a na krańcach map pisano dawniej: „tam, gdzie smoki”. Łatwo było dopisać: tam, gdzie Turcy mordowali Ormian.

Znawca Turcji okresu pierwszej wojny i czasów powojennych, przez pewien czas dyplomata w Stambule, Arthur Ponsonby, syn Sir Henry Ponsonby’ego, prywatnego sekretarza królowej Wiktorii, absolwent Eton College oraz Balliol College, wydał w 1928 roku książkę „Propaganda Lies of the First World War”.

Książka Arthura Ponsonby’ego, angielskiego arystokraty, zaczyna się od opisu kłamstwa jako narzędzia walki:

„Kłamstwo jest uznaną i niezwykle przydatną bronią wojny i każdy kraj wykorzystuje tę broń, całkiem świadomie wprowadzając ludzi na pole nieprawdy, aby przyciągnąć neutralnych i wprowadzić w błąd przeciwników… Człowiek ma nawyk do kłamstwa i niesamowitą gotowość do wierzenia. Oszustwa dotyczą całych narodów i nie jest to sprawa, którą można lekceważyć”.

Arthur Ponsonby pisze o niesłychanych kłamstwach propagandy brytyjskiej, nazywając owe kłamstwa trucizną: „Zastrzyk trucizny nienawiści w umysłach za pomocą fałszu, to brud duszy ludzkiej, to większe zło, niż rzeczywiste straty w życiu, to gorzej niż zniszczenie ciała ludzkiego” (Ponsonby, Propaganda, s. 18).

Turcy jako naród mieli być wypchnięci z Europy i z azjatyckiej Anatolii i przesiedleni do Azji Środkowej. Ale to się nie powiodło. Dziewiątego września 1922 wojska tureckie zdobyły Izmir (Smyrnę), następnie Bursę, a 11 października nastąpiło zawieszenie broni i ewakuacja wojsk greckich z Tracji.

Drugiego października 1923 roku ostatni żołnierz wojsk okupacyjnych opuścił turecką ziemię, a 6 października wkroczyły do Stambułu wojska Kemala Paszy. Zmagania wojenne, licząc od walk pod Galipoli, skończyły się w Turcji po dziewięciu latach. Podpisany 24 lipca 1923 roku traktat w Lozannie zagwarantował w końcu pokój i suwerenność Turcji w dzisiejszych granicach.

Pierwszy spis ludności, przeprowadzony w Turcji w 1926 roku, pokazał, że Turcja liczy niespełna 13 milionów mieszkańców; dzisiaj liczy przeszło 75 milionów! Dzień, w którym Mustafa Kemal proklamował wolną Turcję, został ustanowiony Dniem Republiki (Cumhuriyet Bayramı).

Zdawało się, że Turcja, doświadczona rozbiorem przez państwa europejskie, odwróci się od Europy, zatrzaśnie się od środka, ale stało się zupełnie inaczej. Turcja otworzyła się na Europę i chce należeć do Europy. Reformy jakie przeprowadził Kemal Pasza, zwany Atatürkiem, mogą zadziwiać.

Czwartego marca 1924 roku, na wniosek Kemala Mustafy, Wielkie Zgromadzenie Narodowe zniosło kalifat, zlikwidowało szkolnictwo religijne i zakazało wielożeństwa w Turcji. Sułtan i pretendenci do tronu ocalili głowy, ale musieli żyć poza Turcją. Mehmed VI wybrał San Remo, a jego rodzina osiedliła się w południowej Francji i w Szwajcarii. Ostatni kalif, Abdülmecid II, zamieszkał w Nicei.

W pierwszych latach Republiki Tureckiej, Kemal Atatürk zmagał się z przeciwnikami rządów republikańskich. Tłumił bunty, uśmierzał spiski, łagodził niezadowolenie i z całą konsekwencją wywracał resztki zmurszałego państwa sułtanów, wprowadzał w życie zasady nowej Turcji, zwane zasadami Kemalizmu.

Kemalizm opiera się na sześciu strzałach (tur. Altı Ok). Owe „strzały” to: republikanizm (Cumhuriyetçilik), rządy ludu (Halkçılık), sekularyzm (Laiklik) i reformizm (Devrimcilik), nacjonalizm (Ulusçuluk) i etatyzm (Devletçilik), czyli interwencjonizm państwowy i nacjonalizm. Strzały odnoszą się nie tylko do polityki Turcji, ale także do zasad życia obywatelskiego, którymi powinien kierować się każdy Turek.

Atatürk pamiętał, że jego armia składała się głównie z chłopów anatolijskich. Głosił więc, że rządy pochodzą od ludu i dlatego mają wyrażać wolę ludu. Formułował zasady powszechnego dostępu obywateli do oświaty i kultury, i samopomocy. Takie zasady miały spajać naród i umacniać patriotyzm i tożsamość Turków.

Kemalizm był przeciwko wszelkim podziałom społecznym. Głosił, że wszyscy obywatele są równi, bez względu na wyznawaną religię, pochodzenie etniczne czy etatyzm (Devletçilik). Dążył do unowocześnia państwa i otwarcia się Turcji na rozwój i nowe ideologie. Przewidywał interwencję państwa w gospodarkę. W roku 1931 zasady Kemalizmu przyjęła rządząca wówczas Republikańska Partia Ludowa.

Sześć lat później, w 1937 roku, Kemalizm został włączony do Konstytucji Republiki Tureckiej. Dzisiaj idee Atatürka realizuje Partia Sprawiedliwości i Rozwoju Recepa Tayyipa Erdoğana. Turcja zadziwia rozwojem, dynamizmem, nowoczesnością i młodością, która nie jest w sprzeczności z historią, z religią i z tradycją, sięgającą czasów osmańskich i rzymskich. Z takim narodem, z takim państwem, dobrze jest przyjaźnić się, mieć wspólną przeszłość i wspólną teraźniejszość.

Michał Mońko

Pisownia nazw:
Beyoğlu
Eyüp
Kiz Kulesi
Ortaköy
Üsküdar
Kadiköy

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Wpisz swój komentarz!
Proszę wpisać tutaj swoje imię

Powiązane artykuły

Pozostańmy w kontakcie

26,463FaniLubię
274SubskrybującySubskrybuj
- Reklama -spot_img

Najnowsze Artykuły

Skip to content