Sto lat temu, 17 marca 1921 roku została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy Konstytucja, nazwana później Marcową. Polska weszła do grupy państw o ustroju republikańskim, stąd przyjęta została przedrozbiorowa nazwa Rzeczpospolita. Konstytucja z 1921 roku była zaliczana do najbardziej demokratycznych ustaw zasadniczych na świecie.
Republikański system rządów zalicza się do najbardziej wymagających. Zasada, że „władza należy do całego narodu”, czyli do wszystkich obywateli, którzy sprawują rządy poprzez wybieranych przedstawicieli sprawia, iż społeczeństwo winno charakteryzować się pewnymi cnotami obywatelskimi, takimi jak odpowiednie przygotowanie do pełnienia funkcji publicznych, uczciwością, pracowitością i poczuciem sprawiedliwości.
„Trudno było utracone państwo odzyskać, lecz jeszcze trudniej odzyskanie utrzymać, utrwalić i zapewnić mu mocarstwowe stanowisko. Uczynić to mogą tylko światli i pracowici obywatele, bo tylko „nauką i pracą ludzie siebie i kraj bogacą”. Tak napisał Józef Stemler we Wstępie do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wydanej przez Wydawnictwo Polskiej Macierzy Szkolnej w 1924 roku.
Niewielka broszura licząca 47 stron została pomyślana jako swoiste kompendium wiedzy przeznaczone dla uczniów szkół powszechnych oraz samouczek dla osób chcących poznać wiedzę z zakresu ustroju państwa polskiego. Dlatego oprócz przedstawienia zasadniczych ustaw, dodano słowniczek trudniejszych wyrazów i określeń pomocnych w zrozumieniu pojęć zawartych w Konstytucji. Wydanie miało określony cel: „Pośród innych ważnych gałęzi wiedzy obywatel polski winien poznać i rozumieć podstawowe prawo: konstytucję własnego państwa, winien znać swoje obowiązki i swoje prawa, musi rozumieć, za co odpowiada i jak postępować powinien, ażeby państwo polskie stało się wzorem dla innych państw sąsiednich, jak to było dawniej”. Odrodzona Polska w ustawie zasadniczej zawarła credo – każdy obywatel jest cząstką państwa, tym samym bierze za nie odpowiedzialność. Aby należycie wypełniać to trudne zadanie, przygotowanie należy realizować od wieku szkolnego. I tym zajęła się Polska Macierz Szkolna, wydając wzmiankowaną publikację. Bo Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej trafiała do uczniów jako nagroda.
Egzemplarz, który kupiłem wiele lat temu we wrocławskim antykwariacie „Pod Szermierzem”, zawiera kilka ciekawych wpisów. Broszurę wręczono uczennicy „Władysławie Szychowskiej, na pamiątkę pobytu i ukończenia 7-klasowej Szkoły Powszechnej Nr 85 w Łodzi, 27 czerwca 1925 roku.” Potem następowały własnoręczne podpisy członków Rady Pedagogicznej. Na kolejnej stronie dołączono druk o następującej treści:
„Na Pamiątkę ukończenia publicznej 7-klasowej szkoły powszechnej w roku szkolnym 1924 -1925, a VI od wprowadzenia przymusu szkolnego w Łodzi. Przewodniczący Wydziału Oświaty i Kultury – Zygmunt Hajkowski Prezydent m. Łodzi – Marian Cynarski”.
Oba podpisy były własnoręczne, co zwiększa wrtość pamiątki. Każdy absolwent szkoły powszechnej po otrzymaniu egzemplarza konstytucji przyczyniał się do jej upowszechniania. Rola szkoły powszechnej w II RP nie ograniczała się do „realizacji podstawy programowej”, która obecnie stanowi świętość, przynajmniej w niektórych placówkach.
Polska młodzież, wychowana i wykształcona w takich szkołach, zdała egzamin dojrzałości z patriotyzmu podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu, kiedy narzucono nam system komunistyczny.
Od siebie dodam, że prezydent Marian Cynarski był członkiem Obozu Wielkiej Polski oraz działaczem Związku Ludowo-Narodowego, został zamordowany 14 kwietnia 1927 roku. Zygmunt Hajkowski był nauczycielem, znanym w Łodzi bibliofilem, w 1940 roku został wysiedlony do Warszawy, a następnie aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau gdzie został zamordowany 21 marca 1942 roku.
Być może żyje rodzina Władysławy Szychowskiej, na pewno warto poznać dalsze losy absolwentki Szkoły Powszechnej nr 85 w Łodzi. Może ktoś z Czytelników mógłby podzielić się swoją wiedzą?
