Źródło kryzysu
Kryzys i powiązana z nim rosnąca nierównowaga ekonomiczna Europy i świata są tak trudne do przezwyciężenia bo ich głębokie źródło tkwi tam, skąd wzięła się siła i sukces systemu – w kapitale.
Przewaga kapitału nad pracą
Podział pracy, automatyzacja produkcji, kumulacja zysków i otwarcie rynków doprowadziły do tego, że w wytwarzaniu dóbr coraz mniejszy jest udział pracy, a coraz większy kapitału.
Trend jest oczywisty – coraz mniej ludzi wspomaganych coraz wydajniejszym kapitałem jest w stanie produkować coraz większą ilość coraz bardziej wyszukanych dóbr i usług dla coraz większej rzeszy konsumentów. Już niedługo więcej ludzi będzie zajmowało się pobudzaniem nowych potrzeb niż zaspokajaniem potrzeb dotychczasowych. Z niewielką przesadą można powiedzieć, że im mniej ludzi pracuje, tym więcej produkuje.
Opodatkować kapitał
Jak i czym stymulować i skłaniać posiadaczy kapitału do jego udostępniania i aktywizacji?
Od pewnego poziomu zamożności opodatkować kapitał. Własność ma służyć nie tylko właścicielowi. Ma służyć też ogółowi. Sama konkurencja z zasady uprzywilejowuje wielki kapitał. Jego wyższe opodatkowanie poprawi szanse średnich i małych przedsiębiorców.
Podatek nałożony na skoncentrowany kapitał i uwłaszczenie pracowników, czyli reforma polegająca na dekoncentracji kapitału, stworzą warunki przejścia od kapitalizmu do solidaryzmu.
Opodatkowanie będzie ograniczać rozwarstwienie majątkowe, zaprzęgnie kapitał do pracy i zwiększy popyt na jego produkty. Trzy w jednym.
Zawód – student
Nadszedł czas przemyślenia i stopniowego ale systematycznego wprowadzania na rynek pracy nowej ważnej profesji – student. Myślę o osobach, które za to że pomnażają swoją wiedzę i umiejętności otrzymują wynagrodzenie.
Profesja ta stanie się w przyszłości najpowszechniejsza. Zlikwiduje problem bezrobocia i da nowy, potężny impuls cywilizacyjnemu rozwojowi.
Nowa praca
Kształcenie, uczenie się jest pracą, która pomnaża kapitał społeczny. Ta praca współtworzy kapitał duchowy uczącego się i całej zbiorowości.
Praca w obszarze myśli i idei, przekazywanie i zdobywanie wiedzy, wrażliwości, umiejętności współdziałania w społeczeństwie to błogosławiony proces uczłowieczania świata.
Płacić studentom
Twórzmy stanowiska nowej pracy polegającej na studiowaniu. Kształcący się w trakcie sprawdzanego poziomu edukacji i w zależności od tego poziomu otrzymywałby zróżnicowane wynagrodzenie. Nieważne, czy miałby 18, czy 60 lat.
Skąd wziąć środki na takie rozwiązanie? Po pierwsze – z technologicznego i organizacyjnego wzrostu nowoczesnej coraz wydajniejszej produkcji dóbr i usług, na które będzie popyt, gdyż będą kupowane przez tych, co się uczą. Po drugie – z bardziej równomiernego rozkładu bogactwa wśród obywateli. Do czego przyczyniłoby się opodatkowanie wielkiego kapitału i uwłaszczenie pracowników.
Bez bezrobocia
Takie pomysły praktycznie likwidują jeden z najboleśniejszych bieżących problemów społecznych – bezrobocie. Rola kształcenia się w wyobrażalnej perspektywie czasowej będzie stanowić niewyczerpalną, coraz istotniejszą część przyszłej pracy.
Obecny podział władzy
U podstaw rozwoju współczesnych państw legła myśl podziału i separacji ról społecznych.
Koncepcje podziału władzy zainicjowali dwaj wielcy Europejczycy: Locke i Monteskiusz. Tak powstał obecny, powszechnie przyjęty rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Powstały instytucje parlamentu, rządu i wymiaru sprawiedliwości, sprawujące te władze.
Komunizm i faszyzm, ustroje które realnie tej koncepcji nie respektowały, skończyły marnie.
Nowy podział władzy
Obok takiego, już sprawdzonego podziału władzy politycznej, na obecnym etapie rozwoju cywilizacyjnego potrzebny jest nowy podział działań władczych. Aktywności, które mają wpływ na całą zbiorowość. Potężne segmenty współczesnego życia zbiorowego: polityka, gospodarka, media powinny być rozdzielone.
Podział pracy, ról i funkcji społecznych to ciągły motor napędzający rozwój ludzkości. Czy zlekceważymy jego siłę w tym przełomowym momencie, w którym się znajdujemy?
Zaburzenia demokracji
Obecne związki i zależności polityki i mediów od wielkiego kapitału zaburzają demokrację. Ludzie wybierają takich polityków, którzy są w telewizji. Jak mają znać innych? A telewizja czerpie zysk z reklam i pośrednio z oglądalności. Sprzyja więc biznesowi, zachowaniom i gustom przez biznes propagowanym. Koło się zamyka. Polityka i media tracą autonomiczność na rzecz wielkiego kapitału. Czy będą mu się w stanie przeciwstawić, w interesie dobra wspólnego?
Sytuacja zaczyna przypominać tę z realnego socjalizmu. Wtedy władza polityczna dominowała nad mediami i gospodarką. Teraz kapitał zaczyna dominować nad polityką i mediami.
Pytania i propozycje
Jak zbudować media niezależne od biznesu i polityki? Co zrobić, by same media nie były źródłem wielkich zysków? Opodatkować je inaczej niż zwykłą działalność gospodarczą? Co zrobić, by aparat sprawiedliwości przez uzależnienie się od biznesu i innych możnych nie stawał się aparatem niesprawiedliwości?
Może wprowadzić ograniczenie liczby kadencji posłów i senatorów, burmistrzów i prezydentów miast, funkcji sędziowskich i prokuratorskich i rozliczać te osoby z majątku po zakończeniu każdej kadencji? Może ograniczyć bierne prawo wyborcze osobom przekraczającym pewien pułap majątkowy? Wiele pytań.
Problem nowego podziału władzy jest bardzo istotny. Trzeba o nim myśleć i dyskutować. Trzeba stopniowo, ewolucyjnie testować i wdrażać rozwiązania zmierzające do takiego podział.
Ci, którzy już teraz takie działania podejmą, wyznaczać będą kształt przyszłości. Marzę, żebyśmy to byli my, Polacy.
Kornel Morawiecki
